W lutym br. Rada Ministrów pozytywnie zaopiniowała projekt PSL dotyczący zmiany ustawy o bezpieczeństwie żywności i żywienia. Posłowie chcą zakazać sprzedaży, prezentacji i reklamy tzw. żywno­ści śmieciowej.

Chodzi o  niektóre kategorie produktów o wysokiej zawartości tłuszczów, kwasów tłuszczowych nasyconych, cukru lub soli w szkołach i innych podobnych placówkach. Intencje słuszne, ale środki do realizacji celu – co najmniej wątpliwe.

Zakaz sprzedaży żywności nie­zdrowej miałby wejść w życie już na początku 2015 r. Czy wprowa­dzenie projektowanych zmian będzie miało istotny wpływ na branżę? Niewykluczone, że tak. Analizując nieliczne dostępne dane dotyczące wartości odżywczej pączków, słodkich bułeczek, drożdżówek i innych wy­robów cukierniczych, można domyśleć się, że określone poziomy cukrów i tłuszczów trans mogą zostać przekroczone. Na przy­kład drożdżówki zawierają 13,3-15,7 g sa­charozy, a pączki – ok. 23 g sacharozy i 1,1 kwasów tłuszczowych trans.

Ale czy zasadne jest zakazywanie sprze­daży tego typu produktów? Poniżej przed­stawiamy 10 powodów, dla których warto jeszcze raz przeanalizować słuszność pro­jektu zmiany wspomnianej ustawy.
• Projekt zabrania sprzedaży żywności, w której przekroczone byłyby określo­ne poziomy soli, sodu, cukrów prostych i kwasów tłuszczowych typu trans. Nie zostały określone środki, dzięki którym można byłoby dostarczyć informacji o zawartości wymienionych składników w produktach takich jak pączki, droż­dżówki czy inne wyroby cukiernicze. Czy producenci mieliby obowiązek badania wartości odżywczej? Produkty takie jak pączki i drożdżówki sprzedawane są lu­zem i podlegają pod wymagania doty­czące znakowania dla żywności nieopa­kowanej. A zgodnie z rozporządzeniem nr 1169/20011 w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żyw­ności, które wprowadzi wymóg znako­wania wartością odżywczą produktów spożywczych od 13 grudnia 2016 r., pro­dukty tego typu objęto wyłączeniem.

• Zgodnie z wymogami przepisów UE w przypadku żywności, w której wy­magane jest podanie informacji o war­tości odżywczej, nie trzeba informować o kwasach tłuszczowych typu trans. Ko­misja Europejska, tworząc rozporządze­nie 1169/2011, miała taki zamysł, jednak odstąpiono od niego. Ponadto należy po­dawać informację o zawartej soli, a nie sodu. Propozycja zapisów w ustawie wykracza poza obowiązki wynikające z prawa unijnego. Ponadto musiałyby zostać ustalone nowe zasady znakowa­nia żywności.

• Projekt wprowadza zakaz sprzedaży żyw­ności zawierającej cukry w ilości większej niż 10 g cukrów prostych na 100 g pro­duktu. Należy zaznaczyć, że w rozporzą­dzeniu 1169/2011 zostały ustalone zasady znakowania produktów dobrowolną infor­macją o wartości odżywczej. Jako wartość referencyjna dla cukrów została ustalo­na ilość 90 g. Podanie na opakowaniu zawartych w produkcie cukrów, podob­nie jak innych składników, w odniesieniu do wartości referencyjnych, ma ułatwić konsumentom dokonywanie właściwych wyborów żywieniowych i układanie zbi­lansowanej diety. Jeśli zostanie zjedzo­ny produkt pokrywający znaczną część zalecanego spożycia na dany składnik, w tym przypadku cukrów, kolejne pro­dukty spożywane w ciągu dnia powinny być o małej ich zawartości.

• Nawet jeśli w takiej drożdżówce z serem będzie przekroczony poziom zawartości cukrów, należy pamiętać, że podobnie jak każde pieczywo, takie produkty na­dal pozostają źródłem węglowodanów (czyli energii) w diecie, tak potrzebnych dla młodych organizmów w fazie inten­sywnego wzrostu.

• Pamiętajmy, że glukoza jest paliwem dla mózgu. Jeśli młodzież nie jada śnia­dań (co jest bardzo powszechne) i nie ma możliwości zakupu chętnie wybiera­nych słodkich bułeczek, więcej szkody przyniesie niejedzenie w ogóle śniadania niż zjedzenie słodkiej bułeczki.

• Projekt ustawy zakazuje sprzedaży żyw­ności zawierających syntetyczne sub­stancje słodzące. Podaje się definicję „syntetycznych substancji słodzących”, która nie funkcjonuje w przepisach UE w sprawie dodatków do żywności. Używa się również pojęć „cukier doda­ny” i „sztuczne barwniki”, których prawo nie definiuje.

• Projekt ustawy w swoim uzasadnieniu powołuje się na nie­obowiązujące już rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie dozwolonych substancji dodatkowych.

• Mówi się, że projekt ustawy nie będzie wymuszał zmiany przepisów prawych, jednoczenie podając informację, że trze­ba będzie zmieniać rozporządzenie w sprawie znakowania, gdzie zamieszczony zostanie wymóg podawania informacji o kwasach trans. Tworzący prawo nie bierze pod uwagę roz­porządzenia 1169/2011. Ponadto kwestię wartości odżywczej aktualnie reguluje rozporządzenie Ministra Zdrowia w spra­wie znakowania wartością odżywczą, a nie rozporządzenie w sprawie znakowania.

• Planowana regulacja ma na celu ochronę zdrowia dzieci w wie­ku szkolnym poprzez ograniczenie dostępu na terenie placó­wek szkolnych i wychowawczych do produktów żywnościo­wych zawierających znaczne ilości składników szkodliwych dla ich rozwoju. Ale czy zakaz sprzedaży pączków przyczyni się do wzrostu sprzedaży bułek pełnoziarnistych? Należy postawić przede wszystkim na edukację młodych konsumentów. Po­trzebą jest upowszechnianie wiedzy na temat zasad zdrowego odżywiania i dokonywania właściwych wyborów żywieniowych. Nawyki wykształcone w okresie wzrastania zaowocują w do­rosłym życiu. Ważne jest, co zwyczajowo spożywamy, a nie okazjonalne zjadanie wyrobów o dużej zawartości tłuszczu czy cukru. Należy podkreślić, że omawiane składniki mogą powodować niekorzystne skutki zdrowotne wtedy, gdy będą spożywane w nadmiarze, dieta będzie źle zbilansowana i za­braknie aktywności fizycznej.

• Propozycja nowelizacji ustawy skupia się jedynie na „żywności śmieciowej”, nie porusza natomiast wielu kwestii wymagających zmiany, aby pozostać w zgodności z przepisami prawnymi UE, np. nie przywołuje rozporządzenia 1169/2011, na stosowanie którego okres przejściowy kończy się w grudniu br.


Reasumując, intencja tworzących projekt omawianej ustawy jest dobra, ale środki do realizacji założeń i wymagań projektu są nie­właściwie dobrane i niemożliwe do realizacji.
Prawdą jest, że należy przeciwdziałać nadwadze i otyłości. Ale czy zakaz sprzedawania niezdrowej żywności tylko w sklepikach szkolnych spowoduje wzrost sprzedaży zdrowych produktów? Czy uczeń początkowych klas szkoły podstawowej umie dokonać wy­boru pomiędzy zdrową a niezdrową żywnością? Po prostu spożywa to, co lubi. Czy zakaz sprzedaży niezdrowej żywności przyczyni się do wykształcenia dobrych nawyków żywieniowych? Przecież dostępnych jest wiele kanałów dystrybucji żywności. I czy to nie rodzice decydują o kształtowaniu się nawyków żywieniowych, robiąc duże zakupy w super- czy hipermarkecie?

Potrzebne są również edukacja producentów i upowszechnianie programów zachęcających do zmiany receptur w kierunkach bar­dziej prozdrowotnych. A może wprowadzenie wymogu zamieszczenia dodatkowego sfor­mułowania, np. „Spożywany w nadmiarze może przyczyniać się do nadwagi i otyłości”, skutkowałoby zmianą receptur, podobnie jak przy ostrzeżeniu w przypadku zawartych niektórych barw­ników – „Może mieć szkodliwy wpływ na aktywność i skupienie uwagi u dzieci”?
To, czy projekt ustawy jest zgodny z prawem Unii, okaże się po procesie notyfikacji do Komisji Europejskiej.

Wioletta Bogusz-Kaliś, specjalista ds. bezpieczeństwa żywności