Warto zestawić fakty i spróbować wyciągnąć wnioski co do zagrożenia skutkami kryzysu gospodarczego. Tak, kryzysu, bo to, że kryzys już się zaczął, jest faktem, trudno jedynie przewidzieć, jaka będzie jego skala.

Gdy piszę te słowa, jest 30 marca i nikt nie jest w stanie dokładnie określić, jak za tydzień czy za miesiąc będzie wyglądać sytuacja zarówno w Polsce, jak i na świecie. Dlatego nie zamierzam snuć długoterminowych prognoz związanych ze skutkami pandemii wirusa, bo tego typu próba byłaby z góry skazana na niepowodzenie. 

Koronawirus w ofensywie, gospodarka w defensywie
Dziś mamy w kraju ponad 1900 osób zakażonych koronawirusem, w USA ponad 140 tysięcy, we Włoszech ich liczba sięga niemal 100 tysięcy, a na całym świecie stwierdzono ponad 724 tysiące przypadków (1). W konsekwencji już niemal każda branża zaczęła odczuwać skutki obowiązującego zalecenia zwanego dystanso­waniem społecznym. Metoda ta, w świetle dostępnych na dziś danych, wydaje się jedynym sprawdzonym sposobem na ograni­czenie rozprzestrzeniania się wirusa. Według zaleceń Światowej Organizacji Zdrowia (2) każdy odpowiedzialny obywatel powinien m.in. ograniczyć liczbę kontaktów z innymi osobami i wycho­dzić z domu tylko w uzasadnionych i koniecznych przypadkach. Skutkiem ubocznym takiej strategii jest jednak ograniczenie lub zaprzestanie działalności przez gro małych małych biznesów lo­kalnych i regionalnych, a niekiedy również przez większe firmy.

Zdecydowana większość firm lokalnych jest obecnie nieczynna do odwołania. Natomiast te, które są czynne, działają w bardzo ograniczonym zakresie. Lokale gastronomiczne mogą prowa­dzić jedynie sprzedaż z dowozem do klienta. Każdy dzień to konkretne straty finansowe dla tysięcy małych firm, których prawdopodobnie nie uda się niczym zrekompensować. Mniej klientów to mniej przychodów, zero klientów to zero przycho­dów, a mniejsze lub zerowe przychody prowadzą do utraty płynności finansowej. W hotelach brak klientów, w kinach brak klientów, w gastronomii brak klientów, w mikrousługach brak klientów, w branży turystycznej posucha, połączenia lotnicze wstrzymane, w wielu innych branżach klientów jest drastycz­nie mniej niż zazwyczaj. Jedynym, choć marnym pocieszeniem może być fakt, że niemal wszyscy mali przedsiębiorcy i freelan­cerzy stanęli przed takim samym problemem. To z kolei daje nadzieję, że rząd znajdzie sposób, by wspomóc przedsiębior­ców w tym trudnym okresie.

Epidemia wirusa (11 marca oficjalnie pandemia ogłoszona przez Świa tową Organizację Zdrowia) jest problemem globalnym. W serwisach monitorujących rozwój sytuacji znajdziemy informację, że koronawirus dotarł już do 199 krajów i terytoriów (4). Martwi fakt, że nie istnieje jedna, wspólna międzynarodowa strategia walki z pandemią. Każdy kraj działa samodzielnie, wedle własnego uznania. W efekcie mamy do czynienia z zupełnie odmiennymi decyzjami rządowymi w obrę bie samej Europy. Kraje skandynawskie i Wielka Brytania przez wiele dni bagatelizowały problem. Dopiero pod naciskiem opinii publicznej zaczęto tam zamykać szkoły i zakazywać organizowania imprez ma sowych. W Polsce, Czechach i na Słowacji obostrzenia dla obywateli i turystów wprowadzono stosunkowo szybko, co jak na razie skutkuje umiarkowanym przyrostem liczby osób zakażonych koronawirusem. Czy strategia ta była właściwa i uzasadniona, okaże się za parę tygodni.

Z czym zmierzy się biznes?
Jak prowadzić biznes w takich warunkach i jakie decyzje należa łoby podjąć? Oprócz wytycznych ze strony rządu i poszczegól nych ministerstw, wszelkie inne zalecenia będą tylko i wyłącznie subiektywne. Z pewnością należy śledzić na bieżąco wszelkie medialne informacje związane z naszą branżą, gdyż sytuacja jest dynamiczna i w zasadzie każdego dnia pojawiają się nowe wiado mości, które mogą mieć decydujący wpływ na kondycję naszego biznesu w krótkim i długim okresie.

Niestety, jak na razie mnożą się pytania, na które nie ma dobrej odpowiedzi:

- Czy epidemia koronawirusa będzie traktowana przez ustawo dawcę i ubezpieczycieli jako wystąpienie siły wyższej

-Jaki będzie zakres tarczy antykryzysowej i jakie warunki trzeba będzie spełnić, aby zakwalifikować się do rządowego wspar cia?

- Jakie będą dalekosiężne skutki zmiany pewnych nawyków społecznych?

- Czy Polacy będą mniej konsumować po opanowaniu epide mii, czy wręcz przeciwnie, wydatki konsumpcyjne gwałtownie wzrosną?

Pytań, z jakimi musi zmierzyć się przeciętny przedsiębiorca, przy bywa z każdym dniem. 

Konsekwencje wirusa dla piekarni, cukierni i gastronomii.
Analiza strat i zysków 

Poniżej zebrałem dane i fakty, które będą mieć olbrzymi wpływ na branżę piekarniczą, cukierniczą i gastronomiczną w najbliższych miesiącach.

1. Odpływ pracowników z Ukrainy
Na chwilę obecną szacuje się, że z Polski wyjechało już ponad 50 tysięcy Ukraińców (3). Wszystkie wyjazdy były spowodowane zagrożeniem epidemiologicznym, choć motywy były różne. Część Ukraińców straciła pracę w lokalach gastronomicznych (i nie tylko), które zostały zamknięte, więc automatycznie utraciła prawo do pobytu w Polsce. Wielu osobom skończyła się ważność wiz lub pozwolenia na pobyt, a wobec obecnej sytuacji postanowili ich nie przedłużać, tylko wracać do kraju. Jeszcze przed wybuchem epidemii w wielu loka lach trudno było znaleźć wykwalifikowane osoby do pracy, a zatrudnianie Ukraińców było nieraz jedynym ratunkiem dla zdesperowanych przedsiębiorców. Trudno wręcz wyobrazić sobie sytuację, gdy restauracje, bary, hotele i inne firmy usługowe wznowią działalność, a nie będą w stanie obsadzić wakatów.

2. Zachwianie łańcucha dostaw
Wiele firm wstrzymuje lub ogranicza działalność. Dotyczy to też producentów, którzy z powodu braków kadrowych muszą zmniejszyć produkcję. Nie wiadomo, w ja kim stopniu problem ten dotknie rodzime firmy. Wiadomo jednak, że niemal dwu miesięczne przestoje u dużych producentów w Chinach zachwiały światowym łań cuchem dostaw w wielu branżach, głównie w telekomunikacyjnej i motoryzacyjnej.
 
3. Spadek wartości złotego i wahania walut
Spadające od kilku dni notowania złotego będą zapewne korzystne dla eksporterów, którzy wystawiają faktury w euro czy dolarach. Odwrotnie sytuacja wygląda w przypadku importerów. Ci, którzy sprowadzają towary z innych krajów, po przeliczeniu na złotówki zapłacą znacznie więcej. Trzeba pamiętać, że wszelkie wahania walutowe wpływają bezpośrednio na ceny produktów dostępnych dla zwykłych konsumentów. Krótko mówiąc, niektóre importowane do kraju produkty mogą zdrożeć.

4. Zmiana nawyków konsumenckich
Lokale gastronomiczne mogą obecnie realizować zamówienia z dowozem do klienta. Oczywiście tylko tam, gdzie nadal funkcjonują, a jest ich coraz mniej. Pytanie brzmi, czy Polacy, gdy wszystko wróci do normalności, nie ograniczą wydatków i będą rzadziej chodzić do lokali gastronomicznych? Istnieje duże prawdopodobieństwo, że tak się stanie. Jednocześnie można spodziewać się wzrostu popularności aplikacji do zamawiania posiłków na wynos, głównie w dużych miastach. Natomiast lokale w mniejszych miastach będą zapewne coraz chętniej rejestrowały się w tego typu aplikacjach, starając się podążać za trendem.

5. Zachwianie płynności finansowej
Zatory płatnicze to od dawna problem nie jednej branży. Teraz sytuacja jest inna – w zasadzie w każdej branży mogą się pojawić problemy z egzekwowaniem należności. Na dodatek wiele firm będzie mieć problem z obsługą bieżących płatności, rat kredytów czy leasingów. To może spowodować falę upadłości. Niektórzy znajomi przedsiębiorcy już teraz zaczynają kalkulować, czy się nie przebranżowić i zająć inną, bar dziej perspektywiczną branżą (np. handel online), a prowadzony dotychczas biznes spisać na straty. To nowa rzeczywistość i każdy musi sobie sam odpowiedzieć na tego rodzaju pytania.

6. Zapisy prawne w umowach
W przypadku zatorów płatniczych czy utraty płynności finansowej decydujące mogą okazać się dwie kwestie. Po pierwsze, za­pisy obecne w umowach. Jeśli umowy były należycie skonstruowane, zapewne znalazł się w nich odpowiedni zapis uwzględnia­jący tak nieprzewidywalne sytuacje jak wstrzymanie działalności z niezależnych powodów. Po drugie, nie wiadomo nadal, czy owe niezależne powody zostaną uzna­ne przez ustawodawcę i ubezpieczycieli za efekt działania siły wyższej, co będzie mieć decydujący wpływ na ewentualne skutki prawne. 

7. Rządowy pakiet antykryzysowy
W chwili obecnej rząd debatuje nad pro­gramem pomocowym dla całej gospodarki o wartości ponad 200 miliardów złotych. W ramach tego programu pojawiły się pro­pozycje finansowego wsparcia małego biz­nesu, w tym rozłożenia na raty zobowiązań podatkowych lub przesunięcia ich termi­nów. Na razie to tylko plany. Najbliższe  tygodnie pokażą, jak pomysł jest wdrażany i na jakie rekompensaty będą mogli liczyć przedstawiciele poszczególnych branż.

8. Praca online i telepraca
Dla niektórych firm umożliwienie pracow­nikom wykonywania pracy w domu było nie do uniknięcia ze względu na zamknię­cie szkół i konieczność zapewniania opieki rodziców nad dziećmi. Otwarte pozostaje pytanie, czy praca online nie zyska na po­pularności wśród pracodawców także po wygaśnięciu pandemii. Dotychczas nie było to zbyt częste rozwiązanie, jedynie kilkana­ście procent spośród wszystkich firm z tego korzystało, a aż 86% Polaków nigdy nie pracowało zdalnie (5).

9. Brak turystów
To obecnie największy cios dla branż ho­telarskiej, gastronomicznej, transportowej i turystycznej. Brak turystów i zamknięcie
granic dla obcokrajowców w wielu bran­żach oznacza obniżenie przychodów o 80, 90, a nawet 100%. Obecnie trudno prze­widzieć, jakie długoterminowe skutki to przyniesie, jednak pewne wydaje się to, że wiele firm nie przetrwa tego kryzysu. Jedyna branża, która wydaje się być w mia­rę stabilna, to przesyłki kurierskie i pocz­towe, zwłaszcza w kontekście rosnącej fali zakupów internetowych.

10. Wzrost znaczenia handlu online
Na pozytywy może liczyć jedynie branża e­-commerce, czyli ci, którzy prowadzą handel internetowy. W sytuacji ograniczonych kon­taktów międzyludzkich konsumenci wybiera­ją zakupy online. Co prawda ten trend rośnie sukcesywnie od wielu lat, jednak obecna sytuacja może sprawić, że wiele biznesów całkowicie przeniesie swoją działalność do internetu lub wreszcie zacznie ją dywersy­fikować i zainicjuje sprzedaż internetową.

Wnioski?
Gospodarka to sieć naczyń połączonych. Jeśli tak wiele jej elementów przestaje nagle funkcjonować, to tracą wszyscy, duzi i mali. Wchodzimy najprawdopodobniej w fazę kryzysu gospodarczego, czy będzie to tylko kryzys przejściowy, czy długotrwały, zależy od wielu czynników. Przede wszystkim nie wiadomo, kiedy epidemia zacznie wygasać i wszystko wróci do normalności. W raporcie specjalistów z Imperial College London (6) prognozuje się, że czeka nas jeden z dwóch wariantów: albo szczyt epidemii przypadnie na miesiące letnie, albo uda się ją wygasić wcześniej, jednak będzie to wiązało się z większym prawdopodobieństwem jej nawrotu pod koniec roku. Zwracają też uwagę, że w każdym wariancie systemy opieki zdrowotnej

w większości krajów będą przeciążone i nie będą w stanie obsługiwać narastającej fali nowych zakażeń. Zasadne jest też pytanie, czy obecny kryzys doprowadzi do po­wstania nowych branż i miejsc pracy. Z pewnością tak będzie, jednak należy pamiętać, że większość biznesów opiera się na kontaktach społecznych i z tego powodu trudno zastąpić je tech­nologiczną nowinką. Nie przeniesiemy do internetu hoteli, mo­toryzacji, turystyki czy lotów pasażerskich. Poza tym większość nowych technologii tylko ułatwia nam życie. W gospodarce można obecnie wyselekcjonować trzy trendy, które mogą przyspieszyć z powodu epidemii koronawirusa. To automatyzacja pracy, praca zdalna i zakupy online. Jednak pamiętajmy, że te trendy i tak zy­skują na znaczeniu z roku na rok, a obecna sytuacja może tylko zintensyfikować ich wzrost. Krótko mówiąc, jeśli będzie bardzo źle, to trzeba będzie „cały świat przemyśleć od nowa”, a potem próbować odnaleźć się w nowej rzeczywistości. Miejmy jednak nadzieję, że skutki kryzysu nie okażą się tak poważne, jak wieszczą niektórzy pesymistycznie nastawieni analitycy i eksperci. 

Wojciech Głąbiński – popularyzator nauki, redaktor serwisu czegoijaksieuczyc.pl 

Więcej w nowym numerze Mistrza Branży (pełny pdf >) lub zobacz online >

Źródła:
1. Mapa rozprzestrzenia się koronawirusa (Dane z 30.03.2020 – w linku dostępne są aktualne dane) https://gisanddata.maps.arcgis. com/apps/opsdashboard/index.html#/bda7594740fd40299423467b48e9ecf6.
2. Zalecenia Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/advice-for-public.
3. Obywatele Ukrainy masowo opuszczają Polskę przez koronawirusa https://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/7,173952,25808118,o­bywatele-ukrainy-masowo-opuszczaja-polske-przez-koronawirusa.html.
4. Worldometer, www.worldometers.info/coronavirus.
5. Polacy nie są gotowi na pracę zdalną, https://zmianyspoleczne.pl/polacy-nie-sa-gotowi-na-prace-zdalna-a-jak-inne-kraje-w-europie/.
6. Raport specjalistów z Imperial College London, www.imperial.ac.uk/news/196234/covid19-imperial-researchers-model-likely-im­pact/.