O GMO znowu głośno. Nie tak dawno Sejm usilnie pracował nad ustawą o GMO i ożył spór, który toczy się od wielu lat. Jednak formalnie w sprawie żywności genetycznie zmodyfikowanej wciąż obowiązuje to samo prawo od kilku dobrych lat. I na razie nie podlega ono dyskusji.

Bez względu na to, czy jest to żywność GMO, czy bez GMO, zasada jest jedna: każda żywność wprowadzona do obrotu musi być bezpieczna dla konsumenta. Musi też spełniać warunki określone odpowiednimi przepisami. Przepisy* te określają:

- warunki wprowadzenia do obrotu,

- zasady odpowiedniego znakowania,

- zasady przekazywania i przechowywania dokumentów dotyczących surowców i wyrobów gotowych zawierających GMO.

Odpowiednie znakowanie

Żywność wyprodukowana ze składnika genetycznie zmodyfikowanego lub zawierająca go w swoim składzie powinna zawierać na etykiecie wymagane określenia. Powinna być zamieszczona informacja „produkt zawiera organizmy zmodyfikowane genetycznie” lub „wyprodukowano z genetycznie zmodyfikowanego (nazwa organizmu)”. Jeśli żywność składa się z więcej niż jednego składnika, to określenie ”genetycznie zmodyfikowane” lub    „wyprodukowano z genetycznie zmodyfikowanego (nazwa składnika powinno być zamieszczone w wykazie składników. Na przykład ciastka, w skład których wchodzi mąka sojowa, otrzymana z soi GMO, przy składniku mąka sojowa powinno być zamieszczone sformułowanie „genetycznie zmodyfikowana” lub „wyprodukowana z genetycznie zmodyfikowanej soi”. Natomiast jeśli na etykiecie nie ma wykazu składników, wymagane określenie „genetycznie zmodyfikowane” lub „wyprodukowane z genetycznie zmodyfikowanego (nazwa organizmu) zamieszcza się w sposób widoczny na etykiecie. W przypadku żywności sprzedawanej bez opakowań omawiane sformułowania należy zamieścić na etykiecie wystawowej żywności albo bezpośrednio obok niej lub na opakowaniu, w sposób trwały i widoczny, czcionką na tyle dużą, by można było łatwo ją odczytać. Wymagania specjalnego oznakowania nie mają zastosowania do środków spożywczych zawierających materiał genetycznie zmodyfikowany w ilości nie większej niż 0,9 % składników żywności, pod warunkiem że te ilości GMO są przypadkowe lub nieuniknione technologicznie. Jest to tzw. próg tolerancji zawartości GMO w produkcie. Właściwe oznakowanie umożliwia konsumentom dokonanie świadomego wyboru.

Certyfikat "non GMO”

Obecnie prawo nie reguluje kwestii zamieszczania deklaracji, że dany produkt jest wolny od GMO, jednak nie jest to zabronione i sprzeczne z prawem. Istnieje system dobrowolnej certyfikacji „non-GMO, który potwierdza brak GMO w wytwarzanych produktach na podstawie stwierdzenia tego faktu przez odpowiednią, niezależną jednostkę, która wydaje odpowiedni certyfikat i pozwala na oznaczanie produktów jako wolnych od GMO. Producent musi mieć wdrożony system jakości, który gwarantuje brak składników zmodyfikowanych genetycznie w wytwarzanych produktach.

Śledzenie drogi GMO

Przedsiębiorcy działający na rynku spożywczym mają obowiązek przekazywania i przechowywania wymaganej dokumentacji surowców i wyrobów gotowych zawierających GMO. „Możliwość śledzenia (traceability)” to jeden z podstawowych wymagań rozporządzenia dotyczącego ogólnego prawa żywnościowego – Rozporządzenia 178/2002 ustanawiającego ogólne zasady i wymagania prawa żywnościowego. Obowiązek ten dotyczy zarówno producentów umieszczających swój produkt GMO na rynku, jak i tych, którzy otrzymują taki produkt od dostawców wewnątrz UE. W praktyce realizacja założeń systemu powinna wyglądać następująco:

- gdy produkt spożywczy zawiera lub składa się z GMO, operator żywności musi przekazać na piśmie operatorowi otrzymującemu produkt spożywczy informację o tym, że produkt ten lub jego składniki zawierają lub składają się z GMO. Musi być również podany niepowtarzalny identyfikator nadany tym GMO,

- w sytuacji, kiedy produkt spożywczy jest wyprodukowany z GMO, operatorzy żywności muszą przekazać odbiorcy produktu na piśmie informację, który z poszczególnych składników żywności jest wyprodukowany z GMO, a jeśli dany produkt żywnościowy nie ma wykazu składników, musi być zamieszczona odrębna informacja, że produkt jest wyprodukowany z GMO.

System traceability ma na celu ułatwienie kontroli i weryfikacji wymaganego znakowania oraz umożliwia sprawne wycofywanie produktów spożywczych zawierających lub składających się z GMO, w przypadku kiedy zaistnieje ryzyko zagrożenia dla zdrowia ludzi lub bezpieczeństwa środowiska.

Sankcje

Warto podkreślić, że w ustawie o zmianie ustawy o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych z 2008 r. pojawiła się definicja produktu rolno-spożywczego zafałszowanego.

W myśl ustawy jest to produkt, którego skład jest niezgodny z przepisami dotyczącymi jakości handlowej poszczególnych artykułów rolno-spożywczych albo produkt, w którym zostały wprowadzone zmiany, w tym zmiany dotyczące oznakowania, mające na celu ukrycie jego rzeczywistego składu lub innych właściwości. Tak więc produkt zawierający w składzie składnik GMO powyżej 0,9 % i nieopatrzony odpowiednimi informacjami na etykiecie, może być uznany za zafałszowany. W przepisach prawnych zostały określone sankcje karne za nieprzestrzeganie prawa. Kto wprowadza do obrotu zafałszowane artykuły rolno-spożywcze, podlega karze pieniężnej w wysokości nie wyższej niż 10 % przychodu osiągniętego w roku rozliczeniowym poprzedzającym rok, w którym nałożono karę, nie niższej jednak niż 1000 zł. Za nieprzestrzeganie wymagań zawartych w rozporządzeniach dotyczących GMO grozi grzywna, kara ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do 2 lat.

*Najważniejsze przepisy:

1. Ustawa z 22 czerwca 2001 r. o organizmach genetycznie zmodyfikowanych (Dz. U. nr 76 poz. 811 z późn. zm.),

2. Rozporządzenie (WE) nr 1829/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 września 2003 r. w sprawie genetycznie zmodyfikowanej żywności i paszy,

3. Rozporządzenie (WE) NR 1830/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 września 2003 r. dotyczące możliwości śledzenia i etykietowania organizmów zmodyfikowanych genetycznie oraz możliwości śledzenia żywności i produktów paszowych wyprodukowanych z organizmów zmodyfikowanych genetycznie i zmieniające dyrektywę 2001/18/WE.

autor: Wioletta Bogusz-Kaliś, JARS Sp. z o.o.