Zatajenie substancji dodatkowej w wykazie składników jest fałszowaniem produktu i podlega sankcjom karnym. Ale również niewłaściwe ich oznakowanie na etykietach może nieść konsekwencje prawne. Jak zatem właściwie oznakować substancje dodatkowe na etykietach produktów spożywczych?
Artykuł pochodzi z kwietniowego wydania magazynu Mistrz Branży
Zamów numery archiwalne w wersji PDF: prenumerata@MistrzBranzy.pl |
Kwestie związane z substancjami dodatkowymi reguluje Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1333/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie dodatków do żywności. Aby prawidłowo zastosować w produkcji danego artykułu spożywczego substancję dodatkową, należy prześledzić wytyczne zawarte w Rozporządzeniu Komisji (UE) nr 1129/2011 z dnia 11 listopada 2011 r. zmieniającym załącznik II do rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1333/2008 poprzez ustanowienie unijnego wykazu dodatków do żywności, wraz z kolejnymi zmianami, bowiem ono ustala wspólnotowy wykaz dodatków do żywności oraz precyzuje, jakie dodatki w określonych dawkach mogą być dodawane do konkretnych produktów.
Zgodnie z literą prawa
Wytyczne co do właściwego oznakowania etykiet produktów spożywczych w zakresie obecności substancji dodatkowych reguluje kilka aktów prawnych, m.in.:
Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dni 10 lipca 2007 r. w sprawie znakowania środków spożywczych (Dz.U. Nr 137, poz. 966 z późn. zm.);
Rozporządzenie 1169/2011 Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr 1169/2011 z dnia 5 października 2011 r. w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności (…);
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 1333/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie dodatków do żywności;
Ustawa z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia (Dz.U. 2010 r. Nr 136, poz. 914).
Substancje dodatkowe dodane do środka spożywczego należy wymienić na etykiecie w wykazie składników, pomiędzy innymi składnikami produktu, zachowując kolejność malejącą, począwszy od składnika, którego jest najwięcej.
Zgodnie z § 6.1. rozporządzenia w sprawie znakowania środków spożywczych, zamieszczając w wykazie składników dozwolone substancje dodatkowe, podaje się ich nazwę lub numer „E” oraz zasadniczą funkcję technologiczną, którą ta substancja pełni w środku spożywczym, biorąc pod uwagę rodzaje funkcji pełnionej przez dodatki zgodnie Rozporządzeniem 1333/2008.
Przykłady:
stabilizatory: E 452i, E 452 ii,
E 412 – substancja zagęszczająca,
emulgator – lecytyna sojowa,
karmel amoniakalny – barwnik,
E 210 – substancja konserwująca.
Zatem podaje się nazwę lub numer wg systemu oznaczeń Unii Europejskiej, tj. „E” + numer oraz zawsze funkcję technologiczną.
Zdarza się, że jedna substancja dodatkowa może pełnić kilka funkcji technologicznych, np. zagęstnika i stabilizatora. Wówczas należy podać główną funkcję, jaką pełni w tym konkretnym produkcie.
Zatem zawsze należy podać funkcję, jaką dana substancja dodatkowa pełni, oraz dobrowolnie wymienić nazwę tej substancji lub symbol „E”.
Te same wymagania są ujęte w nowym Rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr 1169/2011 z dnia 5 października 2011 r. w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności (…). W części C załącznika VII mamy wymienione nazwy kategorii substancji dodatkowych, które są zgodne z wymienionymi w Rozporządzeniu 1333/2008 w sprawie dodatków do żywności.
Nazewnictwo
Należy zwrócić szczególną uwagę na niektóre nazwy, ponieważ w wymienionym Rozporządzeniu 1333/2008 zmieniło się nazewnictwo substancji dodatkowych w odniesieniu do wcześniejszych przepisów. Nazwy funkcji technologicznych substancji dodatkowych przedstawiono w tabeli 1.
Kwas |
Substancja pianotwórcza |
Regulator kwasowości |
Substancja żelująca |
Substancja przeciwzbrylająca |
Substancja lazurująca |
Substancja przeciwpieniąca |
Substancja utrzymująca wilgoć |
Przeciwutleniacz |
Skrobia modyfikowana |
Substancja wypełniająca |
Substancja konserwująca |
Barwnik |
Gaz nośny |
Emulgator |
Substancja spulchniająca |
Sole emulgujące |
Sekwestranty |
Sole wiążące |
Stabilizator |
Wzmacniacz smaku |
Substancja słodząca |
Środek do przetwarzania mąki (polepszacz) |
Substancja zagęszczająca |
Tabela 1. Obowiązujące nazwy funkcji technologicznych substancji dodatkowych
Zatem nie piszemy „zagęstnik”, tylko „substancja zagęszczająca”, nie „konserwant”, tylko „substancja konserwująca”, nie „substancja wzmacniająca smak i zapach”, tylko „wzmacniacz smaku”.
W Rozporządzeniu 1169/2011 dodatkowo zastało podkreślone to, że należy podawać główną funkcję – gdy składnik należy do więcej niż jednej kategorii, należy oznaczyć kategorię właściwą dla zasadniczej funkcji składnika w przypadku danego środka spożywczego.
Zatem aby prawidłowo przyporządkować substancję dodatkową do pełnionej funkcji technologicznej, należy zapoznać się z definicjami zawartymi Rozporządzeniu 1333/2008 oraz przede wszystkim znać cel technologiczny, w którym zastosowano daną substancję dodatkową.
Warto zwrócić uwagę na § 5.8 Rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 10 lipca 2007 r. w sprawie znakowania środków spożywczych: „Nie uznaje się za składniki dozwolonych substancji dodatkowych i enzymów, których obecność w danym środku spożywczym wynika z tego, że były one zawarte w jednym lub większej ilości składników tego środka spożywczego, pod warunkiem, że nie pełnią one funkcji technologicznej w tym środku spożywczym, a także substancji pomagających w przetwarzaniu, nośników substancji dodatkowych”.
Nie wymaga się zatem podawania w wykazie składników substancji dodatkowych, które są wnoszone ze składnikiem złożonym, przy spełnieniu opisanego powyżej warunku, oraz nośników i substancji pomagających w przetwarzaniu.
Zgodnie z § 5.5 rozporządzenia w sprawie znakowania środków spożywczych nie ma obowiązku podawania w wykazie składnika złożonego z kilku innych, m.in. w przypadku gdy jego skład określony jest w przepisach dotyczących poszczególnych artykułów rolno-spożywczych i składnik ten stanowi mniej niż 2%, np. czekolada mleczna użyta w ciastkach. Zapis ten nie będzie miał jednak zastosowania, gdy w skład składnika złożonego będą wchodziły substancje dodatkowe i będą pełniły funkcje technologiczne w finalnym produkcie.
Zatem należy wymieniać na etykiecie produktu substancje dodatkowe, które nie są bezpośrednio dodawane do produktu, lecz są wnoszone z innymi składnikami i pełnią funkcję technologiczną w gotowym produkcie.
Środki zawierające skrobie modyfikowane
W przypadku środka spożywczego zawierającego skrobie modyfikowane w wykazie składników w odniesieniu do tych skrobi może być podana wyłącznie nazwa „skrobia modyfikowana”, pod warunkiem, że skrobia ta nie zawiera glutenu. Podawanie nazwy lub numeru „E” tych skrobi nie jest konieczne. Natomiast jeśli skrobia zawiera gluten, należy poinformować o gatunku rośliny, z której ona pochodzi.
Przykład:
skrobia modyfikowana pszenna.
Błędy:
zagęstnik – skrobia modyfikowana,
skrobia modyfikowana: skrobia kukurydziana.
Substancje alergenne, barwniki i substancje słodzące
Jeśli substancja dodatkowa otrzymywana jest np. z soi czy pszenicy, czyli składników alergennych, na etykiecie zawsze należy to podkreślić, niezależnie od tego, czy ta substancja dodatkowa pełni funkcję technologiczną w produkcie, czy też nie.
Zatem właściwsza będzie informacja: „emulgator – lecytyna sojowa” niż „emulgator E 322”.
Wyjątek stanowią: mieszanina naturalnych tokoferoli (E 306) otrzymywana z soi oraz dwutlenek siarki i siarczyny – tylko w przypadku, gdy ich zawartość w produkcie końcowym nie przekracza 10 mg/l lub 10 mg/kg w przeliczeniu na dwutlenek siarki. Wówczas nie trzeba informować o alergenach.
Należy pamiętać o dodatkowym sformułowaniu na etykiecie w przypadku zastosowania niektórych barwników, tj.:
E 110 (żółcień pomarańczowa),
E 104 (żółcień chinolinowa),
E 122 (azorubina),
E 129 (czerwień allura),
E 102 (tartrazyna),
E 124 (pąs 4R).
Jest to sformułowanie „nazwa lub numer E barwnika(-ów) może mieć szkodliwy wpływ na aktywność i skupienie uwagi u dzieci”.
Zatem jeśli w skład produktu wchodzą barwniki, np. żółcień chinolinowa i żółcień pomarańczowa, na etykiecie należy zapisać „Barwiki żółcień chinolinowa i żółcień pomarańczowa mogą mieć szkodliwy wpływ na aktywność i skupienie uwagi u dzieci” lub „Barwniki E 110 i E 104 mogą mieć szkodliwy wpływ na aktywność i skupienie uwagi u dzieci”.
Także substancje słodzące są substancjami dodatkowymi i ich użycie w produkcji również wymusza zamieszczenie na etykiecie zawierającego je produktu dodatkowych sformułowań.
Gdy produkt zawiera jedną lub więcej substancji słodzących, etykieta powinna być opatrzona sformułowaniem „Zawiera substancję(-e) słodzącą(-e)”. Informację tę umieszcza się obok nazwy środka spożywczego. Gdy produkt zawiera cukry i substancje słodzące, wówczas na etykiecie obok nazwy produktu zapiszemy „Zawiera cukier (cukry) i substancję(-e) słodzącą(-e)”. Gdy produkt zawiera poliole (alkohole wielowodorotlenowe, np. ksylitol, sorbitol) w ilości ponad 10%, wówczas należy zamieścić na opakowaniu informację „Spożycie w nadmiernych ilościach może mieć efekt przeczyszczający”.
Jeśli w skład produktu wchodzi aspartam, musimy o tym odpowiednio poinformować osoby chore na fenyloketonurię. W świetle przepisów należy zamieścić jedno ze sformułowań:
„Zawiera aspartam (źródło fenyloalaniny)” – jeśli w wykazie składników aspartam/sól aspartamu-acesulfamu są oznaczone wyłącznie numerem E.
„Zawiera źródło fenyloalaniny” – jeśli w wykazie składników podana jest nazwa szczególna aspartamu/soli aspartamu-acesulfamu.
Zatem jeśli wymieniając składniki produktu, zapiszemy „substancja słodząca – aspartam”, wówczas zamieszczamy sformułowanie „Zawiera źródło fenyloalaniny”. Natomiast jeśli w wykazie składników zapiszemy: „substancja słodząca E 951”, wówczas używamy określenia: „Zawiera aspartam (źródło fenyloalaniny)”.
autor: Wioletta Bogusz-Kaliś, specjalista ds. bezpieczeństwa żywności