Ostatnią nowelizację do uchwalonej w 1989 r. Ustawy o rzemiośle przyjęto w I dekadzie XXI w. W wielu punktach nieprzystająca do obecnych realiów litera prawa doczekała się wreszcie niezbędnych poprawek. 1 października br. nowa Ustawa jednogłośnie przeszła przez Senat, a 26 października podpisał ją prezydent RP Andrzej Duda.

Najważniejsze zmiany w znowelizowanym dokumencie dla „Mistrza Branży” skomentował Tomasz Wika, dyrektor Wielkopolskiej Izby Rzemieślniczej w Poznaniu.

– Środowisko rzemieślnicze od wielu lat nosiło się z zamiarem podjęcia prac zmierzających do dostosowania rozwiązań ustawowych regulujących kwestie funkcjonowania organizacji rzemieślniczych i wreszcie udało się te plany wcielić w życie – mówi Tomasz Wika, dyrektor Wielkopolskiej Izby Rzemieślniczej w Poznaniu. Wśród najważniejszych zalet nowelizacji nasz rozmówca wymienia pojawienie się możliwości włączenia się w działalność cechów ludzi młodych oraz uporządkowanie kilku istotnych kwestii organizacyjnych. Zatwierdzone przez Senat poprawki mają również uczynić z izb silne podmioty.

Definicja słowa „rzemieślnik”
Pierwszą zmianą, o której wspomniał dyr. Tomasz Wika, jest przyjęcie definicji rzemieślnika. Ustawa o rzemiośle od początku jasno określała, czym jest rzemiosło, natomiast brakowało doprecyzowania, kim jest osoba zajmująca się rzemiosłem. Otóż, w myśl nowej Ustawy: rzemieślnikiem jest osoba prowadząca działalność, którą nazywamy rzemiosłem. Co więcej, dotychczas członkami organizacji rzemieślniczych mogły być wyłącznie te osoby, które wykonywały działalność gospodarczą na własny rachunek. By temu zapobiec, wprowadzono rozróżnienie pomiędzy rzemieślnikiem a osobą, która może wstąpić do cechu. – Od teraz członkiem cechu może zostać małżonek rzemieślnika i/lub zstępni (przyp. red. potomkowie), o ile są powiązani z firmą prowadzoną przez rodziców lub dziadków. To bardzo ważna zmiana, ponieważ przedtem dzieci, chcąc wstąpić do takiej organizacji, musiały mieć własną działalność, co czasami okazywało się fikcją, a potrzeba nam w cechach ludzi młodych – tłumaczy dyrektor WIR.

Nowością jest również pojęcie członka wspierającego, którym może być osoba prawna wykonująca działalność gospodarczą. Zapis ten ma ułatwić współpracę organizacji rzemieślniczych z dostawcami dla branży, np. hurtowniami, producentami surowców czy maszyn.

Kucharz w rzemiośle
Uaktualnienia doczekała się również definicja samego rzemiosła. Od teraz „rzemiosłem jest zawodowe wykonywanie działalności gospodarczej przez: 1) osobę fizyczną, z wykorzystaniem zawodowych kwalifikacji tej osoby i jej pracy własnej, w imieniu własnym i na rachunek tej osoby – jeżeli jest ona mikroprzedsiębiorcą, małym przedsiębiorcą albo średnim przedsiębiorcą (…), 2) wspólników spółki cywilnej osób fizycznych w zakresie wykonywanej przez nich wspólnie działalności gospodarczej (…)”. Do rzemiosła nie zalicza się z kolei działalności handlowej, usług hotelarskich, działalności transportowej, usług świadczonych w wykonywaniu wolnych zawodów, usług leczniczych oraz działalności wytwórczej i usługowej artystów plastyków i fotografików. W porównaniu z wcześniejszą wersją Ustawy wykreślono z tej listy gastronomię, dzięki czemu kucharze wrócili do rzemiosła.

Firma rzemieślnicza do 250 pracowników
Kolejną istotną zmianą jest zwiększenie limitu zatrudnienia dla firm rzemieślniczych. Dotychczasowa Ustawa przewidywała górną granicę na poziomie 50 pracowników, podczas gdy w nowym dokumencie znajduje się zapis umożliwiający aż pięciokrotny wzrost zatrudnienia. – Zmiana ta była spowodowana faktem, że wiele przedsiębiorstw rzemieślniczych rozwinęło się i w myśl poprzednich przepisów przestały być takimi firmami – wyjaśnia Wika. Co prawda, żaden z rzemieślników mających większą firmę nie był usuwany ze struktur cechu, lecz ludzie ci czuli się rzemieślnikami i chcieli nimi być również z punktu widzenia prawa – wszak gdyby przed nowelizacją sąd rejestrowy miałby rozstrzygnąć, czy firma posiadająca powyżej 50 pracowników może być firmą rzemieślniczą, nie mógłby na to przystać.

Jak przekonuje Wika, poprzednia Ustawa nie odpowiadała istniejącej rzeczywistości rynkowej i gospodarczej. – Spójrzmy chociażby na branżę spożywczą – wielu cukierników czy piekarzy łączy w swojej działalności obie te profesje. To powoduje wzrost zatrudnienia, a jeżeli dodamy do tego osoby związane z dystrybucją lub sklepami, to okaże się, że firma zatrudniająca pół setki pracowników wcale nie jest duża – klaruje.

Niższa i jednolita opłata za egzaminy
Uregulowano również kwestię opłat za egzaminy czeladnicze i mistrzowskie. Do niedawna w tym zakresie panowała pełna dowolność – różne izby rzemieślnicze ustalały skrajnie różne stawki (według widełek, które przewidywała Ustawa). Przedstawiciele Związku Rzemiosła Polskiego doszli do wniosku, że należy te opłaty ujednolicić. Po nowelizacji za egzamin mistrzowski będzie się płacić 30% podstawy, za egzamin czeladniczy – 15%, egzamin sprawdzający – 5%, a za egzamin poprawkowy – 50% wartości opłaty za dany egzamin. Podstawą nazywana jest „kwota przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku w czwartym kwartale roku poprzedniego ogłaszanego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego”. Co interesujące, w szczególnie uzasadnionych przypadkach izba rzemieślnicza może zwolnić egzaminowanego z opłaty.

Usankcjonowanie dualnego systemu kształcenia
Kolejne novum dotyczy systemu kształcenia zawodowego. Cytując art. 3, ust. 6:, „przygotowanie zawodowe w rzemiośle realizowane jest na zasadach dualnego systemu kształcenia. Nadzór nad jego przebiegiem sprawuje izba rzemieślnicza lub z jej upoważnienia cech, którego członkiem jest rzemieślnik”. Tomasz Wika podkreśla jednak, że w gruncie rzeczy jest to jedynie prawne potwierdzenie czegoś, co od lat istnieje. – Ostatnio wszyscy zachwycali się obowiązującym w Niemczech systemem dualnym, argumentując, jakie korzyści przynosi – tymczasem w polskim rzemiośle on również jest od dawna wdrożony – zauważa. System ten polega na tym, że równolegle prowadzone jest kształcenie teoretyczne oraz praktyczne u pracodawcy, czyli rzemieślnika. Od dziesięcioleci młodzi ludzie rozpoczynają naukę teoretyczną w szkole zawodowej, a praktyczną naukę – na podstawie umowy o pracę – realizują jako młodociani pracownicy u rzemieślnika-mistrza szkolącego. Warto podkreślić, że izby i cechy mogą prowadzić swoje szkoły – teraz dodatkowo zostało to usankcjonowane zapisem ustawowym.

Zasady zakładania cechów i izb rzemieślniczych
Zmienione zostały ponadto liczba osób, które mogą założyć cech, oraz liczba członków założycieli (cechów), które mogą utworzyć izbę rzemieślniczą. Przed nowelizacją cech mógł zostać założony już przez 10 osób, natomiast do utworzenia izby wystarczyło ledwie 5 cechów. Teraz dolna granica zostanie znacznie podwyższona – do założenia cechu koniecznych będzie 30 osób, a do założenia izby – 20 cechów. – Zapis ten ma za zadanie nadać cechom i izbom poważniejszy charakter. Chcemy, by te organizacje reprezentowały interesy większych grup osób niż dotychczas – tłumaczy dyrektor Wielkopolskiej Izby Rzemieślników, zapewniając jednocześnie, że istniejące już, zrzeszające mniej niż 20 organizacji, izby nadal będą działać na niezmienionych warunkach.

26 października 2015 r. prezydent RP Andrzej Duda podpisał ustawę o rzemiośle.

przygotował Jacek Baliński