Alergie pokarmowe stają się coraz powszechniejszym zjawiskiem, dotykając zarówno dzieci, jak i osoby dorosłe. Wpływają nie tylko na codzienne życie osób, których dotyczą, ale również na podejmowane przez nie wybory żywieniowe czy styl życia.

W tym artykule poruszamy przyczyny, objawy i sposób żywienia osób z alergiami pokarmowymi, ze szczególnym uwzględnieniem nowoczesnego podejścia naukowego.

Co to jest alergia?
Alergia jest nadmierną reakcją układu immunologicznego (odpornościowego) na czynnik (najczęściej białkowy) zwany alergenem, z którym organizm ma kontakt, a który takowej reakcji wywoływać nie powinien. Innymi słowy, czynnik ten u osób zdrowych tego typu reakcji nie wywołuje, gdyż układ odpornościowy potrafi go zignorować. Czynnik alergizujący najczęściej pochodzi od innych organizmów (roślinnych, zwierzęcych, grzybowych), może też być składnikiem leków i przedmiotów codziennego użytku (np. sztućców czy biżuterii).
Warto podkreślić, że alergie związane są z działaniem układu odpornościowego, mimo że często dają objawy skórne lub ze strony układu pokarmowego.

Przyczyny
Jako główne przyczyny alergii podaje się najczęściej podłoże genetyczne, choć coraz częściej pod uwagę bierze się czynniki środowiskowe. Dawniej alergie przypisywano wyłącznie dzieciom, obecnie nadmierna i nieprawidłowa reakcja układu odpornościowego może ujawnić się w każdym wieku.

Rodzaje
Ze względu na drogę, jaką czynniki alergizujące dostały się do organizmu, alergie dzieli się na kontaktowe, wziewne, iniekcyjne oraz pokarmowe. W publikowanym artykule zajmiemy się tymi ostatnimi.

Częstość występowania
Choć alergie przypisuje sobie ok. 1/3 populacji, to w rzeczywistości diagnozowane są u ok. 4-8% dzieci oraz u ok. 2-4% dorosłych. Często bowiem alergie mylone są z nietolerancjami, które mają związek z działaniem układu pokarmowego, a nie odpornościowego. Do tej kategorii należy choćby nietolerancja laktozy, czyli cukru zawartego w mleku. Nie ma ona związku z działaniem układu immunologicznego, lecz wywołana jest niedostateczną ilością lub całkowitym brakiem laktazy – enzymu trawiącego laktozę. W związku z tym laktoza zostaje rozkładana przez bakterie jelitowe, co skutkuje wytworzeniem dużej ilości gazów oraz „ściągnięciem” wody do jelit, co daje objawy w postaci wzdęć i/lub biegunek.

Do najczęstszych alergenów pokarmowych, szczególnie u dzieci, należą: białka mleka krowiego, białka jaja kurzego i białka pszenicy. Te ostatnie wywołują alergie również u dorosłych. Ponadto do częstych alergenów należą te zawarte w owocach morza, orzeszkach ziemnych, cytrusach, selerze, pomidorach, soi oraz rybach. Do najczęściej alergizujących przypraw zalicza się cynamon, często używany w piekarnictwie i cukiernictwie, szczególnie do wypieku ciast.
Wspomniane alergeny pszenicy wywołują alergię również u piekarzy. Literatura wspomina też o astmie piekarzy wywołanej alergenami pochodzącymi z żyta lub jęczmienia.

Alergia pokarmowa występuje pod różnymi postaciami – może dotyczyć skóry, jamy ustnej, żołądka i jelit.

Jakie są objawy alergii pokarmowej?
Alergie pokarmowe mogą objawiać się w różny sposób u różnych osób: u jednych wywoływać wysypkę na skórze, u innych dawać objawy ze strony układu pokarmowego. Do najczęstszych należą nudności, wymioty, bóle brzucha i biegunki. U niektórych dzieci z alergią pokarmową obserwuje się nawracające zakażenia dróg oddechowych, rozdrażnienie czy niespokojny sen.

W przypadku alergii pokarmowej, dającej objawy na odcinku jamy ustnej, pacjenci najczęściej zgłaszają świąd i. Tego typu symptomy dotyczą najczęściej tzw. alergii krzyżowych, czyli sytuacji, gdy osoba wykazująca alergię, np. na pyłek brzozy, reaguje również na alergeny pochodzące z innego źródła, ale bardzo zbliżone w swojej budowie do alergenów brzozy. W takiej sytuacji po zjedzeniu jabłka, brzoskwini czy orzechów laskowych pojawiają się objawy alergiczne. Podobnie jest w odniesieniu do osób wykazujących alergię na trawy po zjedzeniu pomidora lub u osób z alergią na lateks po zjedzeniu banana.
Choroba refluksowa, polegająca na zarzucaniu kwaśnej treści z żołądka do przełyku, może być również jednym z objawów alergii pokarmowej, choć zwykle przypisuje się jej inną etiologię. Dlatego też w przypadku braku oczekiwanej poprawy stanu pacjenta podczas leczenia warto wykonać testy pod kątem alergii pokarmowych.
Najgroźniejszym objawem reakcji alergicznej jest wstrząs anafilaktyczny. Polega on na nagłym spadku ciśnienia krwi na skutek reakcji nawet na śladowe ilości alergenu. Wstrząs anafilaktyczny jest stanem zagrażającym życiu i wymagającym jak najszybszej interwencji.

W związku z tym polskie i unijne prawo nakłada na producentów żywności obowiązek umieszczania informacji o alergenach pokarmowych na opakowaniach produktów lub posiadania wykazu alergenów zawartych w produktach sprzedawanych luzem. Każdy producent żywności powinien mieć świadomość zagrożeń zdrowotnych związanych z alergiami pokarmowymi i w związku z tym czuć odpowiedzialność za czyjeś zdrowie, a nawet życie. Dlatego należy bezwzględnie zwracać uwagę na poprawność zapisu związanego ze składem sprzedawanego produktu.

Jak powinny postępować osoby z alergią pokarmową?
Jedynym sposobem „leczenia” osób z alergią pokarmową jest zastosowanie diety eliminacyjnej, wykluczającej alergen. U wielu bowiem nawet jego śladowe ilości stymulują układ odpornościowy i wywołują niepożądane reakcje.
Warto jednak podkreślić, że żadnego uzasadnienia naukowego nie ma stosowanie diet eliminacyjnych „na wszelki wypadek”. Nie daje to bowiem gwarancji, że alergia się nie pojawi, a powoduje tylko niedobory pokarmowe.

Czy alergię pokarmową można wyleczyć?
W przypadku alergii pokarmowej występującej u dzieci w wielu przypadkach zastosowanie diety eliminacyjnej na kilka miesięcy lub lat powoduje brak reakcji po ponownym wprowadzeniu alergenu do diety. Próby prowokacyjne (powtórne wprowadzenie alergenu do) należy przeprowadzać zawsze pod kontrolą lekarza pediatry lub alergologa. Pod żadnym pozorem nie powinno się przeprowadzać ich na własną rękę.

Oprócz alergii, u niektórych osób pojawiają się nietolerancje pokarmowe. W przypadku nietolerancji organizmu na jakiś składnik bardzo często wystarczy ograniczenie jego spożycia, a nie, tak jak w przypadku alergii, całkowite wyeliminowanie go z diety.

Celiakia (choroba trzewna) jako reakcja autoimmunologiczna na gluten
Gluten jest białkiem występującym w nasionach pszenicy, jęczmienia i żyta. W niektórych przypadkach stymuluje układ odpornościowy nie w stronę reakcji alergicznej, ale autoimmunologicznej. Polega ona na tym, że układ odpornościowy niszczy komórki własnego organizmu. W przypadku celiakii niszczeniu ulegają kosmki jelitowe – wypustki komórek jelita cienkiego, dzięki którym możliwe jest zwiększenie powierzchni wchłaniania składników pokarmowych. Skutkiem takiej sytuacji są niedobory substancji pokarmowych, prowadzące do niedożywienia, co grozi anemią, osteoporozą, a nawet zaburzeniami neurologicznymi.

W przypadku celiakii konieczne jest dożywotnie stosowanie diety bezglutenowej i wykluczenie nawet śladowych ilości glutenu. Celem takiej diety na początku jest odbudowa kosmków jelitowych, a później zapobieganie ich ponownemu zanikowi. Pozwala to zapewnić prawidłowe wchłanianie składników pokarmowych.

W kontekście bezpieczeństwa żywności tylko i wyłącznie certyfikowani producenci mogą sprzedawać żywność bezpieczną dla celiaków i używać oznaczenia przekreślonego kłosa. Należy pamiętać, że wyroby z nasion gryki lub owsa, które naturalnie nie zawierają glutenu, mogą ulec zanieczyszczeniu, gdy powstają na tej samej linii produkcyjnej co wyroby z nasion zawierających gluten.

*  *  *

Alergie pokarmowe stanowią istotny problem zdrowotny, który wymaga odpowiedniej diagnozy oraz zmiany sposobu żywienia, polegającej przede wszystkim na ograniczeniu do minimum lub całkowitym wyeliminowaniu alergenu z diety. Aby było to możliwe, producenci żywności powinni rzetelnie przygotowywać etykiety dotyczące składu wytwarzanych wyrobów, gdyż dzięki temu konsument będzie mógł wybrać produkty służące jego zdrowiu.

Zrozumienie przyczyn i objawów alergii oraz wdrożenie skutecznych strategii unikania alergenów może znacząco poprawić jakość życia osób dotkniętych tą dolegliwością. Edukacja na temat alergii pokarmowych, zarówno wśród pacjentów, jak i producentów żywności, jest kluczowa dla zapewnienia bezpieczeństwa osób cierpiących na tę przypadłość.

Iwona Zmysło, Zdrowoczesni.pl