Już ponad 2000 lat temu w Indiach znane były metody fałszowania produktów z ziarna roślin zbożowych i olejów jadalnych.
W prawie rzymskim scharakteryzowano sposoby fałszowania oliwy z oliwek oraz wina. W kolejnych stuleciach opisywano metody wykrywania oraz przeciwdziałania fałszowaniu przypraw.

W dzisiejszych czasach fałszowanie żywności ma różne oblicza i czasem potoczne rozumienie tego pojęcia nie obejmuje całego wachlarza przypadków fałszowania, które z kolei uwzględnia i jasno formułuje prawo. Oczywisty przykład fałszowania, którego nikt nie będzie kwestionować, to praktyka zastępowania składników w żywności innymi, tańszymi, lub dodawania wody. Pod fałszowanie żywności podpada również nieprawidłowa deklaracja składu środków spożywczych, zatajanie informacji o dodatku określonych składników, np. niedozwolonych substancji dodatkowych lub barwników. Fałszowaniem jest również nieprawidłowe deklarowane pochodzenie produktu lub brak deklaracji sposobu produkcji, np. żywność utrwalana metodami radiacyjnymi czy żywność modyfikowana genetycznie. Niewłaściwe oznakowanie czy wydłużanie terminu spożycia także jest fałszowaniem.

Celowe podrabianie lub fałszowanie produktu rolno-spożywczego jest oszustwem w stosunku do konsumenta, może również zagrażać jego zdrowiu, a także zmniejszać zaufanie do producenta i marki.

Produkt fałszowany w świetle prawa

W 2008 r. została znowelizowana ustawa o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych. Jedną z najważniejszych zmian było zdefiniowanie, czym jest „artykuł zafałszowany” oraz wprowadzenie obowiązku podawania do publicznej wiadomości nazw firm, którym udowodniono fałszowanie żywności.

Producenci dopuszczają się fałszowania swoich produktów m.in. ze względu na chęć zwiększenia zysków, obniżenie kosztów produkcji, zamiar ukrycia niewłaściwej jakości produktów czy faktycznego ich pochodzenia. Do najczęściej fałszowanych produktów spożywczych należą: soki i przetwory owocowe, napoje alkoholowe, miody, oliwa z oliwek i oleje roślinne, mięso i przetwory mięsne, mleko i produkty mleczarskie, ale i kawa, napoje winopodobne czy aromaty. Z danych IJHARS wynika, że ok. 5 spośród kontrolowanych produktów spożywczych ma inny skład niż deklaruje producent.

Branża piekarniczo-cukiernicza również nie jest wyjątkiem. Najbardziej znanym przykładem fałszowania pieczywa jest dodawanie karmelu do pieczywa z mąki pszennej w celu upodobnienia go do pieczywa razowego. Przykłady innych nieuczciwych praktyk producentów dostępne są na stronie internetowej Inspekcji Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych.

Informacje zawarte w decyzjach, zgodnie ze znowelizowaną ustawą o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych, dotyczące zafałszowania, podaje się do publicznej wiadomości jedynie z pominięciem informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa.
Decyzje zawierają informacje na temat nazwy produktu, kodu partii produkcyjnej oraz jej wielkości, dane producenta, a także powód zakwestionowania.

Sankcje karne

Za naruszanie prawa przez przedsiębiorcę i wprowadzanie do obrotu produktów o niewłaściwej jakości organy IJHARS mogą w drodze decyzji administracyjnej:
zakazać wprowadzania do obrotu artykułu,
nakazać poddanie go określonym zabiegom, tj. np. właściwemu oznakowaniu,
lub nakazać jego zniszczenie.
Wysokość kar pieniężnych za wprowadzanie do obrotu artykułów rolno-spożywczych zafałszowanych wynosi od 1000 zł aż do 10 proc. przychodu osiągniętego przez przedsiębiorcę w roku rozliczeniowym poprzedzającym rok nałożenia kary.
Za ponowne wprowadzenie do obrotu produktu tego samego rodzaju, który nie odpowiada jakości handlowej ze względu na tę samą wadę, kara pieniężna podwyższona zostanie o wysokość kar nałożonych w okresie 24 miesięcy przed dniem rozpoczęcia kontroli, natomiast za nieusunięcie nieprawidłowości stwierdzonych podczas kontroli w terminie określonym w zaleceniach pokontrolnych może zostać nałożona kara w wysokości do trzykrotnego przeciętnego wynagrodzenia.   

autor: Wioletta Bogusz-Kaliś, Jars Sp. z o.o.