Od blisko 30 lat Mieczysław Babalski jest niestrudzonym propagatorem orkiszu, płaskurki, samopszy i starych odmian żyta. To uznany autorytet w dziedzinie prastarych ziaren, współautor licznych publikacji na ten temat. Przywrócił uprawę tych zbóż na polskich polach. Udało mu się to między innymi dzięki bankowi genów.

Pan Babalski mieszka w Pokrzydowie, niedaleko Brodnicy, gdzie jego dziadek i ojciec uprawiali ziemię. Zawodu uczył się w technikum rolniczym i na sprofilowanych studiach. Pracę zawodową rozpoczął w latach 70. w miejscowym Państwowym Gospodarstwie Rolnym.

– W połowie 80. spotkałem Juliana Osetka, ekologa praktyka, oraz profesora Mieczysława Górskiego, największy autorytet w zakresie biodynamiki, którzy już wtedy mówili o rolnictwie ekologicznym i biodynamicznym. To mi odpowiadało. Od 1986 roku zaczęliśmy w taki sposób uprawiać ziemię. Wtedy sporo mówiło się o powrocie do starych gatunków, starych odmian zbóż. Podkreślano, że były one bardziej przystosowane do rolnictwa naturalnego – wspomina po latach.

Z orkiszem po raz pierwszy zetknął się w Szwajcarii. Uprawiano go tam w gospodarstwach ekologicznych położonych wysoko w górach. Mieczysław Babalski obserwacje poczynione w Szwajcarii postanowił wykorzystać w swoim 9-hektarowym gospodarstwie. Podobnie jak Szwajcarzy, o pierwsze ziarna orkiszu poprosił w banku genów.

– Pierwsze 100 ziaren dostałem gratis. Sporo musieliśmy się namęczyć by uzyskać z nich materiał do siewu. By pozyskać ziarno na jeden hektar, musi minąć 5-6 lat. Udało nam się. Odrodziliśmy w ten sposób nie tylko orkisz, ale także płaskurkę i samopszę.

Dziś Mieczysław Babalski nie tylko uprawia zboża, prowadzi także rodzinną firmę zajmującą się przetwórstwem ziarna. Ze starych zbóż produkuje mąki, makarony, otręby, płatki czy kawę. W swym gospodarstwie ma także stare odmiany owoców (jabłoni, czereśni, wiśni) i warzywa. Zajmuje się hodowlą kur zielononóżek i perliczek. Regularnie uczestniczy w wymianie nie tylko doświadczeń, ale również ziaren do siewu i mąki z partnerami z Niemiec, Austrii, Szwajcarii czy Węgier. Zaopatruje rolników w ziarna do siewu.

Bank genów
Krajowe Centrum Roślinnych Zasobów Genowych w Instytucie Hodowli i Aklimatyzacji Roślin (IHAR) w Radzikowie niedaleko Warszawy popularnie nazywane jest polskim bankiem genów. Zajmuje się ono gromadzeniem i utrzymaniem w stanie żywym zasobów genowych roślin użytkowych i udostępnianiem ich hodowcom, pracownikom nauki i innym zainteresowanym. Głównym źródłem pozyskiwania zasobów genowych są wyjazdy kolekcyjne, których celem jest zbieranie występujących jeszcze miejscowych populacji roślin uprawnych oraz dzikich gatunków roślin użytkowych.

W ramach programu Ochrony Zasobów Genowych Roślin Użytkowych chronionych jest obecnie około 70 tysięcy genotypów roślin, z tego 62 tysiące to próbki nasion, reprezentujących 245 gatunków znajdujących się w przechowalni długoterminowego banku genów. Liczba obiektów przechowywanych wzrasta o około 1-2 tys. rocznie. Prawie połowę z nich stanowią próbki zbóż, około jedna czwarta to próbki traw, pozostałe należą do roślin strączkowych, oleistych, przemysłowych, warzywnych, motylkowych, leczniczych i segetalnych.

Nasiona przechowywane są w zamkniętych słoikach opatrzonych etykietkami ze stałym numerem przechowalni, w odpowiednich dla danej grupy warunkach Co kilka lat sprawdzana jest ich żywotność. Nasiona o sile kiełkowania poniżej 85% są kierowane do regeneracji, czyli do ponownego rozmnożenia na poletkach doświadczalnych.

Historia idei
Idea zbierania, zachowywania i wykorzystywania roślinnych zasobów genowych powstała już na początku XX wieku. Jej twórcą był, między innymi, wybitny rosyjski naukowiec, prof. Nikołaj Iwanowicz Waviłow. W Polsce ideę ochrony materiału genetycznego roślin uprawnych zapoczątkował prof. Kazimierz Miczyński. W 1907 roku opublikował on wyniki swoich badań nad ekotypami roślin uprawnych. Po wojnie prace nad zachowaniem roślinnych zasobów genowych były prowadzone w Instytucie Hodowli i Aklimatyzacji Roślin w Radzikowie. W roku 1979 powstał tam Zakład Krajowych Zasobów Genowych, który obecnie nosi nazwę Krajowe Centrum Roślinnych Zasobów Genowych.

* * *

Do dbania o zachowanie dziedzictwa przyrody zobowiązuje społeczność międzynarodową „Konwencja o różnorodności biologicznej”, którą ogłoszono podczas Szczytu Ziemi w Rio de Janeiro w 1992 roku. Polska ratyfikowała tę konwencję trzy lata później.