Trudno wyobrazić sobie ludzkość bez za­bobonów. Były one (i są) jak niezmienne zasady, których wystarczy się trzymać, żyć zgodnie z nimi, by nasze życie było udane. Wróżby te i zabobony uformowały się jesz­cze w czasach pogaństwa, a potem były przekazywane z pokolenia na pokolenie, i jakby nie było, zachwalane.

To był czas, kiedy nie można było zadzwonić do biu­ra obsługi klienta i poznać udany przepis na chleb pytlowy. Receptur nie sprawdzi­ło się w internecie, którego jeszcze pół wieku temu nikt nie przewidywał.... Na­wet książki były zarezerwowane dla inte­ligencji. Pierwszy podręcznik do piekar­stwa został wydany w niewielkim nakładzie w Krakowie dopiero w 1911 r. Mimo to, zabobony (o dziwo) przetrwały do poło­wy poprzedniego wieku i w wielu kręgach były powszechnie stosowane. Przykłady różnego rodzaju formuł magicznych moż­na znaleźć w kilkudziesięciu publikacjach z końca XIX i XX w. W przypadku wypieku chleba te pseudozasady miały zapewnić udany wypiek.

Z perspektywy czasu i możliwości technicz­nych wypada spojrzeć na wybrane przykła­dy tylko jednym (najlepiej lewym) okiem, a po przeczytaniu splunąć trzy razy przez prawe ramię.

Przesądy związane z chlebem i jego pieczeniem
• Gdy przy wilii wypadnie ojcu chleb z ręki albo szkło od lampy pęknie, to ojciec umrze¹.

• Obdarowany przez młodzicę podczas żni­wa, powinien natychmiast płótno z krom­ką chleba, gdy ona je tylko położy, zabrać ze snopa, gdyż w przeciwnym razie mło­ducha pozostawałaby przez długi czas bezpłodna².

• Idąc na sprawę do sądu trzeba ułamać gałązkę bzu i wziąć z sobą chleba i soli, a sprawa będzie wygrana³.

• Jeżeli chleb z masłem upadł na podło­gę tak, że masło zostało pod spodem, to ten, który ów chleb upuścił, zubo­żeje; wzbogaci się, jeśli masło zostało na wierzchu⁴.

• Przenosząc się do nowego domu, na­leży ze starego wynieść ze sobą naj­pierw chleb i sól, aby się wszystko do­brze wiodło⁵.

• Kto zjada przylepki ze świeżo upie­czonego chleba, ten bywa szczęśliwy w miłości⁶.

• Chleba w Wielki Czwartek wypiekać nie można, jeżeli zaś konieczność do tego zmusza, to, aby na urodzaj nie wpłynę­ło ujemnie, należy dać na mszę, a już w ciągu całego roku wystrzegać się w dni czwartkowe wypiekania chleba⁷.

• Nie można wyjąwszy pierwszy boche­nek z pieca krajać go nożem, a tylko trzeba go łamać, bo chleb do siedmiu razy nie uda się⁸.

• Gdy się chleb upiecze, należy go umyć czystą wodą, a resztą tej wody wykro­pić kąty w domu i w piecu odmawia­jąc „wieczne odpoczywanie” za duszę zmarłej gospodyni, która w tem piecu chleb piekła⁹.

• W nocy nie należy pożyczać kwaśnego ciasta na rozczyn kobietom niebiegłym w sporządzaniu chleba, gdyż chleb po­życzającej nigdy się nie uda¹⁰.

• Jeżeli chleb się nie darzy, czyli nie rośnie, to dzieża zrobiona jest z desek drzewa, na którem się ktoś powiesił, a z tego powodu nie ma błogosławieństwa¹¹.

• W piecu chlebowym nie można palić drzewem kradzionem, bo się chleb nie wydarzy, a gdyby nawet był dar­ny, to na pożytek nie wyjdzie¹².

• Jeżeli w Zielone Święta nie zapalono wieczorem pochodni lub zwyczajnej miotły i nie okadzono jej dymem zbo­ża, będącego na pniu, wtedy mąka z takiego zboża nie będzie darną ani światłą¹³.


Jak tłumaczą Stanisław Długoszewski i Je­rzy Horowski w książce „Piekarstwo w teo­ryi i praktyce” (1911), usprawiedliwianie tego, że chleb „nie wyszedł” miało tylko je­den cel – ukrycie błędów i nieumiejętności. Zastanawiające jest to, że przez wiele lat przykładano wagę do zabobonów, wierzeń, a nie skupiano się na tym, co najważniej­sze. Gdybyśmy mieli przenieść wszystkie zabobony do współczesności, to z przykro­ścią muszę stwierdzić, że… niewiele się zmieniło. Nasze oko nadal bawi się różny­mi świecidełkami. Wierzymy w przesądy, nierzadko uznając je za prawdziwe. Strach pomyśleć, co by było, gdyby piekarstwo faktycznie zależało wyłącznie od przy­padku i szczęścia. A to co najważniejsze, to co prawe – jednoznacznie związane z za­wodem i powołaniem piekarza – umyka niezauważone.

Piotr Goszczycki

1. Sz. Ganet, Rozmaitości ludoznawcze z Suchej, „Lud”, t. 14, 1908.
2. W. Szukiewicz, Wierzenia i praktyki ludowe, „Wisła”, t. 17, 1908
3. Tamże.
4. R. Lllientalowa, Przesądy żydowskie, „Wisła”, t. 14, 1900.
5. M. Cisek, Materiały etnograficzne z miasteczka Żołyni w powiecie przemyskim, „Zbiór Wiadomości do Antropologii Krajowej”, t. 13, 1889.
6. Tamże.
7. M. Fedorowski, Lud białoruski..., Kraków 1897.
8. Tamże.
9. T. Mleczko, Rozmaitości, „Lud", t. 10, 1904.
10. Segel, Wierzenia i lecznictwo ludowe Żydów, „Lud”, t. 3, 1897.
11. St. Długoszewski, J, Horowski, Piekarstwo w teoryi i praktyce. Kraków, 1911.
12. Tamże.
13. Tamże.