Ze względu na ogromne ilości substancji przyjaznych dla zdrowia człowieka Finowie określają ją jako super powerful plant, czyli superpotężną roślinę, a syrop z rokitnika zwą Finland’s liquid gold – płynne finlandzkie złoto. Jak się okaże, te określenia nie są na wyrost.

Walory rokitnika są znane od wieków i cenione na całym świecie. Przetwory z jego owoców są popularne w Rosji, Mongolii, Chinach, Niemczech, Kanadzie, Indiach, Estonii, Danii i Finlandii. Ze

Chyba nie ma drugiej takiej rośliny na świecie, która zawierałaby tak szeroką paletę dobroczynnych substancji dla zdrowia człowieka jak rokitnik. Choć jego owoce w pierwszym kontakcie mogą pozostawić kwaśne i cierpkie wrażenie, to roślina zyskuje dopiero przy bliższym poznaniu.

Cud natury
Z punktu widzenia nauki o żywności i żywieniu człowieka rokitnik jest unikalnym źródłem substancji prozdrowotnych. Co cennego zawierają owoce i pozostałe części tej rośliny?
• Dużo witaminy C. Jeden maleńki owoc rokitnika (ok. 500 mg) ma piętnaście razy więcej witaminy C niż pomarańcza.
• Owoce są niezwykle bogate w witaminy: A, B, D, E, F, K i P. Zadziwia koncentracja witamin A (3-krotnie wyższa niż w marchwi) oraz D (4-krotnie wyższa niż w pestkach słonecznika).
• Kwas foliowy, karotenoidy, antocyjany, flawonoidy (kwercetynę i rutynę), fosfolipidy, sterydy (prowitaminę D), garbniki, kwasy organiczne (m.in. cytrynowy, jabłkowy, palmitynowy, maleinowy) oraz makro- i mikroelementy (żelazo, fosfor, krzem, bor, wapń, mangan i inne) oraz znaczne ilości nienasyconych kwasów tłuszczowych: omega-3, -6, -7 i omega-9.
• prawie 200 substancji bioaktywnych, które chronią przed: chorobami układu krwionośnego, płuc, chorobami skórnymi, reumatycznymi i wątroby, utratą pamięci, hamują starzenie się komórek i łagodzą symptomy menonopauzy.
• Rokitnik to roślina o właściwościach przeciwzapalnych, antyrakowych, tonik nerwowy. Naukowcy w jej owocach znaleźli także związki stymulujące układ odpornościowy (adaptogeny).

 

 

Historia ludzkości z rokitnikiem w tle
Tybet: Najwcześniejsze pisemne wzmianki o rokitniku znaleziono w czterotomowym dziele medycyny tybetańskiej „rGyud-bzhi” pochodzącym z VIII w. Mnogość informacji zawartych w tekście jest zadziwiająca, z czego ponad 200 przepisów dotyczy medykamentów z rokitnika.

Mongolia: Dżingis-Chan, władca Mongolii i twórca jednego z największych XIII-wiecznych imperiów, mawiał, że jego potęga opiera się na trzech fundamentach: na dobrze zorganizowanej armii, silnej dyscyplinie i na rokitniku.

Grecja: O rokitniku wspomnieli w swoich dziełach uczeni Theofaste (371-288 p.n.e.) i Pedanius Dioscoride (25-90 n.e.). Starożytni Grecy stosowali owoce, liście i gałązki rokitnika do dożywiania koni w celu nadania połysku włosom i dobrego ogólnego wyglądu zwłaszcza przed igrzyskami (szybki przyrost masy ciała). Warto dodać, że nazwa łacińska rokitnika Hippophae rhamnoides pochodzi z języka greckiego, gdzie: hippos znaczy koń, a pháo – błyszczeć, zaś słowo rhamoides – roślinę ciernistą.

Szwajcaria: Johannes Bauhin (1541-1612), sławny szwajcarski botanik, w dziele: Historia plantarum universalis, wydanym po jego śmierci w 1651 r., napisał: „owoce rokitnika są doskonałe w leczeniu chorób wątroby i przeciwdziałają mdłościom. Zwiększają wydzielanie śliny i uśmierzają pragnienie osób gorączkujących...”.

Niemcy: Zalety rokitnika są tu powszechnie znane. Przed 1930 r. przetwory ze złota Syberii uchodziły za produkty luksusowe. W 1940 r. C. Griebel i G. Hesse określili zawartość witamin w owocach rokitnika. Rok później Bernhard Hörmann i M. Löhner poinformowali o wysokiej koncentracji witaminy C w owocach tej rośliny – najwyższej w świecie roślin. Podczas drugiej wojny światowej zmuszano więźniów, uczniów i inne grupy społeczeństwa do prac przy uprawie rokitnika, a przetwory wysyłano na front głównie wschodni (to samo robili Rosjanie). W 1952 r. Gerhard J. Koch z Instytutu Botanicznego w Lipsku opublikował pierwszą na świecie monografię na temat rokitnika. W 1965 r. powstają w Niemczech pierwsze ekologiczne plantacje rokitnika. W 2000 r., również w Niemczech, powołano Międzynarodowe Stowarzyszenie Rokitnika (ISA). W 2013 r. w Poczdamie miała miejsce VI Międzynarodowa Konferencja na temat Rokitnika.

Rosja: Już w 1850 r. rosyjski botanik S. Shukin odkrył nadzwyczajne właściwości biologiczne i lecznicze jego owoców. Mimo to do 1920 r. niewiele o nim wiedziano. Sytuacja zmieniła się z chwilą ukazania się w 1920 r. dekretu Lenina, narzucającego obowiązek rozwijania jego uprawy. Między 1940 a 1960 r. rosyjscy agronomowie uzyskali na drodze klonowania pierwszą bezkolcową i wysoko plonującą odmianę. W 1981 r. w czasie rosyjsko-mongolskiego lotu kosmicznego kosmonauci popijali syrop z rokitnika. Produkty z tej rośliny figurują w spisie leków w Rosji. Pisząc na temat zastosowania rokitnika w Rosji, trudno nie wspomnieć o spirytualiach. Przed rewolucją październikową były one ulubionymi napojami elit władzy, np. настойка из облепихиlub царское облепиховое вино.

Rokitnik w dżemie, cukierkach i chlebie
Owoce rokitnika są jadalne, lekko kwaśne i ściągające. Mają oryginalny zapach. Rosjanom przypominają ananasa, stąd jego nazwa „syberyjski ananas”. W krajach azjatyckich z rokitnika wytwarza się ponad 200 produktów spożywczych i farmaceutycznych. Na świecie jego owoce wykorzystywane są do robienia dżemów, konfitur, kompotów, mrożonek, sorbetów, cukierków, a nawet musztardy. W Europie Zachodniej furorę robi konfitura z rokitnika produkowana na niemieckiej wyspie Rugia.

	Prosty przepis na konfiturę z rokitnika Składniki: 1 l owoców rokitnika 1 kg cukru (najlepiej brązowego) Owoce umyć, odsączyć. Ogrzewać w garnku z niewielką ilością wody. Doprowadzić do rozerwania owoców. Dodać cukier. Smażyć przez 15 minut, po czym przełożyć do słoików i dopiero po 24 godzinach zakręcić przykrywki. Do konfitury można dodać listki bazylii.

 
Konfitury z rokitnika świetnie sprawdzają się jako nadzienie do pączków i innych wyrobów ciastkarskich! Na Syberii i w innych częściach Azji jego owoce konsumowane są z mlekiem lub z serami. W Nepalu używane są jako przyprawa do serów, a w krajach skandynawskich do sporządzania rybnych sosów. Rokitnik używany jest także do aromatyzowania alkoholi. Ostatni przebój to wódka Гжелка облепиха aromatyzowana naturalnym wyciągiem z rokitnika. Jako aromatyzatora używa się produktu o nazwie: Oблепиха N 5.11308 firmy Doehler Euro Citrus Natural Beverage Ingredients GmbH. Alkohole z rokitnikiem są także popularne w innych krajach, np. Duńczycy uwielbiają sznapsy.

W 2010 r. piekarnio-kawiarnia GoodPie Bakery w Helsinkach przykuła uwagę klientów produkcją pieczywa z dodatkiem płatków rokitnika. Wypiek nazwany GoodPie’s Bakery’s Vallilan Tyrni-mallas był bestsellerem wśród chlebów sprzedawanych w Helsinkach. Jest to rodzaj chleba słodowego – malt loaf. Jest wypiekany bez drożdży, ciasto długo fermentuje i jest przygotowywane na zakwasie wytwarzanym według starożytnej, egipskiej metody. Bochenek Vallilan Tyrni-mallas kosztował bagatela 11 euro za kilogram.

Olej rokitnikowy
Z małych owoców rokitnika można pozyskać przynajmniej dwa różniące się składem chemicznym oleje. Z nasion owoców uzyskuje sie od ok. 8% do 20% oleju, natomiast z wysuszonej pulpy (miąższ i skórka) 20-25%. Olej z nasion owoców stanowi bogate źródło kwasu linolowego (21-40%), alfa-linolenowego, znanego jako niezbędny nienasycony kwas omega-3 (20-43%). W oleju z miąższu owoców znajduje się natomiast niezwykle rzadko występujący w świecie roślinnym jednonienasycony kwas tłuszczowy omega-7 (kwas palmitooleinowy), a jego zawartość mieści się w granicach od ok. 19% do prawie 48%. Kwas palmitooleinowy wspomaga proces leczenia uszkodzonej skóry, dlatego olej rokitnikowy jest stosowany przy leczeniu oparzeń. Ponadto wpływa korzystnie na śluzówkę przewodu pokarmowego, pracę układu naczyniowego i moczowo-płciowego, łagodzi stany zapalne. Analizując dane dotyczące zawartości poszczególnych składników chemicznych i biochemicznych w owocach rokitnika i w jego przetworach, które zostały opublikowane na przestrzeni ostatnich lat, nasuwa się spostrzeżenie, że są one uzależnione od wielu czynników, m.in. środowiskowych, agrochemicznych, klimatycznych, stanu fizjologicznego rośliny. O wartości owoców decydują także obszar geograficzny, na którym rośnie, cechy genetyczne, a nawet czas zbioru.

***

Rokitnik ze swoim arsenałem dobroczynnych substancji świetnie wpisał się w modny trend superfoods. Dodatek przetworów z drobnych i kwaśnych owoców wzbogacą produkty piekarsko-cukiernicze nie tylko o nowe walory smakowe, ale przede wszystkim o cenne mikro- i makroelementy, antyoksydanty, witaminy i in. Taka kombinacja substancji korzystnych dla zdrowia w rokitniku winduje go wysoko wśród superfoods. Zaryzykowalibyśmy nawet stwierdzenie, że jest to super superfood!

Uprawy rokitnika na świecie i w Polsce
Stanowiska rokitnika można znaleźć w każdym zakątku świata. Chiny mogą się pochwalić największą powierzchnią upraw tych roślin: ok. 920 000 ha i największą rozmaitością ich form. Rosjanie mają ok. 6000 ha plantacji i ok. 300 000 ha naturalnych „lasów rokitnikowych”.

Źródło: G.I. Worobjew (red.), „Lesnaja encikłopedia”, Moskwa 1985.

 

Powstają kolejne plantacje, ostatnio w Kanadzie i w Stanach Zjednoczonych. W Polsce pojawiły się niewielkie nasadzenia głównie na Suwalszczyźnie i w okolicy Łomży. W 1996 r. Natalia Świtko (mistrz bioterapii oraz miłośnik ekologii) jako pierwsza w Polsce zaczęła popularyzować właściwości prozdrowotne rokitnika i jego uprawę na łamach czasopisma „Działkowiec”. Na przełomie lat 1999 i 2000 rokitnik pojawił się na niektórych polskich polach, niejednokrotnie posadzony dzięki wsparciu funduszy unijnych. Niestety niewiele się ostało. Uprawa rokitnika i zbiór owoców nie są łatwe. Nic dziwnego zatem, że na dotychczasowych siedmiu międzynarodowych konferencjach poświęconych tej roślinie przeważały prace naukowe z zakresu jego uprawy.

dr Henryk Piesiewicz, Jan Hołownia, Marta Kiełczewska