Opłaty półkowe to wszelkie opłaty pobierane od dostawcy przez sieć, nie licząc marży handlowej. Na podstawie Ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji z dnia 16 kwietnia 1993 r. pobieranie opłat półkowych stanowi czyn nieuczciwej konkurencji

(pkt 4, art. 15 „Pobieranie innych niż marża handlowa opłat za przyjęcie towaru do sprzedaży”). Opłaty te utrudniają przedsiębiorcom dostęp do rynku i z mocy ustawy, bez względu na zapisy umowne, są nielegalne i podlegają zwrotowi do 3 lat wstecz.

Poza opłatami półkowymi dużym problemem dla dostawców jest nieterminowość rozliczeń z siecią oraz bardzo długie terminy płatności, dochodzące w niektórych przypadkach nawet do 180 dni! – Wychodząc naprzeciw dostawcom, polski ustawodawca ukrócił ten proceder i już 10 lat temu uchwalona została Ustawa o terminach zapłaty w transakcjach handlowych z dnia 12 czerwca 2003 r., w której wyraźnie określono w art. 5 „Jeżeli strony w umowie przewidziały termin zapłaty dłuższy niż 30 dni, wierzyciel może żądać odsetek ustawowych za okres począwszy od 31 dnia po spełnieniu swojego świadczenia (...)” – wyjaśnia Michał Rek, ekspert firmy Amesto Doradztwo Prawne. Proceder „darmowego kredytowania” sieci przez dostawców został drastycznie ukrócony głównie dzięki odsetkom ustawowym, które obecnie wynoszą 13%.

Ukryte opłaty półkowe

Od kilku lat sieci handlowe obecne na polskim rynku są świadome, że pobieranie opłat półkowych jest nielegalne, dlatego świadomie ukrywają je pod różnymi nazwami. Najpopularniejsze z nich to m.in.: bonus od obrotów, opłaty logistyczne, opłaty marketingowe, konsultacje handlowe, upust promocyjny, gazetka reklamowa. Opłaty mogą być ustalone jako stawki stałe, premie od obrotu czy opłaty uznaniowe. Stanowią nawet 20-30% obrotu generowanego we współpracy z siecią. Jak wskazuje wyrok Sądu Najwyższego syg. akt I CSK 147/12, dostawca nie jest bezbronny względem sieci. Przykładem może być firma Nectar Polska sp. z o.o., dostawca miodów, która pozwała sieć Makro Cash and Carry SA, żądając zwrotu 1,5 mln złotych bezprawnie pobranych korzyści. Sąd Najwyższy przychylił się do wniosku dostawcy.  

Co kwalifikuje opłatę jako półkową?

Podstawami do zakwalifikowania opłaty jako półkowej są:
przymus jej uiszczenia (opłata inna niż marża warunkuje rozpoczęcie lub kontynuację współpracy),
nieadekwatność do wartości rynkowej (opłata za wykonanie usługi jest wyższa niż realna cena rynkowa usługi),
fikcyjność (usługa faktycznie nie została wykonana),
bezwartościowość (np. usługa promocyjna w żaden sposób nie wpłynęła na podwyższenie obrotów dostawcy).

Przymus uiszczenia opłat

Przymus uiszczenia opłat występuje bardzo często jeszcze przed faktycznym rozpoczęciem współpracy z siecią w postaci opłaty „za wejście”, która decyduje o jej podjęciu. Warunki współpracy są narzucane, a zapisów umownych nie można negocjować. Jeśli dostawca nie godzi się na przedstawione propozycje, oznacza to dla niego zakończenie współpracy. Dla potwierdzenia można przytoczyć wyrok Sądu Okręgowego w Krakowie Sygn. akt IX GC 159/08, który wskazuje na stosowanie przez sieć handlową wzorców umów i załączników w postaci warunków handlowych, sporządzanych w formie szablonów, których nieprzyjęcie oznaczałoby zakończenie współpracy, mianowicie: „W razie odmowy przez stronę powodową podjęcia współpracy na warunkach strony pozwanej ta ostatnia, biorąc pod uwagę realia rynku, znalazłaby takich kontrahentów, którzy zgodziliby się na jej warunki, mimo, że byłyby dla nich niekorzystne podobnie jak dla strony powodowej. Można przyjąć, iż strona pozwana wykorzystywała stale ten mechanizm. Tak więc oczywiste jest istnienie takich kontrahentów i akceptacja przez nich warunków przedstawianych przez stronę pozwaną. Wobec powyższego uprawnionym jest twierdzenie, że relacja stron oparta była na dominacji strony pozwanej względem strony powodowej”.

Nieadekwatna wysokość opłaty

Próby ukrycia opłat półkowych można odnaleźć w opłatach należnych sieci za faktycznie wykonane usługi w postaci nieadekwatnej wysokości danej opłaty. Przykładowo koszty logistyczne dostarczenia towaru z magazynu centralnego do poszczególnych placówek sieci są opłatami legalnie pobieranymi, jednak często można zaobserwować, że są one sztucznie zawyżane, aby w ten sposób ominąć polskie ustawodawstwo. Każda nieadekwatna opłata znacznie odbiegająca od warunków rynkowych traktowana jest jako opłata półkowa i podlega zwrotowi.

Fikcyjne usługi

Z fikcyjnymi usługami mamy bardzo często do czynienia przy wszelkiego rodzaju badaniach. Sieć zmusza dostawcę do płacenia za wykonanie badania, którego de facto dostawca nie chce. Po określonym terminie otrzymuje wyniki badań – niejednokrotnie w 100% zbieżne z badaniami z poprzednich lat czy innych rejonów, o takiej samej lub podobnej treści.

Bezwartościowość usługi

Wiąże się ona z brakiem bezpośredniego wpływu na stan realny osiąganych przez dostawcę przychodów. Przykładem są tu klasyczne promocje gazetowe, za które słono płaci dostawca, a które nie promują towaru, który jest jego własnością – to w interesie sieci jest sprzedaż towaru dostawcy, który został już od niego zakupiony i znajduje się na półkach w marketach oraz w magazynach sieci. Towar ten stał się własnością sieci i to ona powinna ponosić koszty promocji oraz sprzedaży tego towaru.

Jeśli chociaż jedna z powyższych przesłanek zostanie spełniona, można z bardzo dużym prawdopodobieństwem stwierdzić, że mamy do czynienia z tzw. opłatą półkową.

W następnym wydaniu: Jak wygląda proces odzyskania opłat oraz odsetek od transakcji handlowych?

autor: Amesto Doradztwo Prawne

• Wszystko, co chciałbyś wiedzieć o opłatach półkowych – cz. III

• Wszystko, co chciałbyś wiedzieć o opłatach półkowych – cz. II

• Wszystko, co chciałbyś wiedzieć o opłatach półkowych – cz. I