Czy zdarzyło ci się, że właściciel innej firmy podjął wobec ciebie działanie sprzeczne z prawem lub dobrymi obyczajami, które zagroziło lub naruszyło interes twój lub konsumentów?

Jeśli tak, oznacza to, że miałeś do czynienia z czynem nieuczciwej konkurencji, czyli zjawiskiem, któremu prawo stara się przeciwdziałać poprzez ustawę o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji.

Choć katalog takich sytuacji nie jest zamknięty, w ustawie dość szeroko opisano przykłady zdarzeń określanych jako czyny nieuczciwej konkurencji. Należą do nich m.in.:
• wprowadzające w błąd oznaczenie przedsiębiorstwa,
• fałszywe lub oszukańcze oznaczenie pochodzenia geograficznego towarów albo usług,
• wprowadzające w błąd oznaczenie towarów lub usług,
• naruszenie tajemnicy przedsiębiorstwa,
• nakłanianie do rozwiązania lub niewykonania umowy,
• naśladownictwo produktów,
• pomawianie lub nieuczciwe zachwalanie,
• nieuczciwa lub zakazana reklama.

W szczególności ostatnia z wymienionych praktyk nierzadko trapi branżę spożywczą. Zmaga się z nią więc także rynek produkcji oraz sprzedaży wyrobów piekarskich i cukierniczych, na którym działają zarówno niewielkie podmioty gospodarcze, jak i duże koncerny dysponujące znacznymi środkami finansowymi przeznaczonymi na działalność marketingową. Należy przy tym podkreślić, że nie skala reklamy decyduje o nieuczciwym lub zakazanym charakterze. Jednak im większy jej zasięg, tym dotkliwsze mogą być konsekwencje prawne stosowane wobec podmiotu, który dopuszcza się takiej praktyki. Aczkolwiek nie oznacza to, że metodą tą w praktyce posługują się wyłącznie duzi uczestnicy rynku.

Jak wynika z przepisów ustawy, czynem nieuczciwej konkurencji w obszarze promocji produktów może być reklama sprzeczna z przepisami prawa, dobrymi obyczajami lub uchybiająca godności człowieka. Z takimi przypadkami mamy do czynienia na przykład w sytuacji, gdy zawiera ona treści dyskryminujące ze względu na rasę, płeć, wiek, religię, orientację seksualną, niepełnosprawność, wygląd zewnętrzny czy status finansowy. Może ona też polegać na nielegalnym wykorzystaniu cudzych utworów chronionych prawem autorskim.

Jako nieuczciwą uznaje się też reklamę wprowadzającą w błąd i mogącą przez to wpłynąć na decyzję klienta co do nabycia towaru lub usługi. Reklama wprowadzająca w błąd może w szczególności obejmować fałszywe informacje na temat produktu lub usługi, przypisywanie im fałszywych właściwości lub celowe ukrywanie pewnych faktów, na przykład w zakresie składu, miejsca pochodzenia surowców, technologii produkcji lub miejsca wytworzenia towaru. Warto podkreślić, że zjawisko to prowadzi nie tylko do naruszenia interesów ekonomicznych innych producentów i sprzedawców, ale może w daleko idący sposób szkodzić interesom konsumentów. Zarówno poprzez nadszarpnięcie ich zaufania do całej branży producentów, jak i narażenie ich bezpieczeństwa poprzez wywołanie sytuacji, w których są narażeni na ryzyko zdrowotne.

Zakazaną reklamą jest także wypowiedź, która, zachęcając do nabywania towarów lub usług, sprawia wrażenie informacji neutralnej. Chodzi o sytuację, gdy reklama została sformułowana w sposób pozornie obiektywny (niekiedy wręcz ekspercki, profesjonalny czy naukowy), choć w rzeczywistości promuje konkretny produkt lub usługę. Podobny charakter mają treści marketingowe odwołujące się do uczuć klientów przez wywoływanie lęku, wykorzystywanie przesądów lub łatwowierności dzieci.

Ponadto do grupy nieuczciwych praktyk w zakresie reklamy zalicza się informacje handlowe w sposób istotny ingerujące w sferę prywatności. Możemy mieć z tym do czynienia w przypadku gromadzenia informacji o kliencie bez jego wyraźnej zgody, a następnie wykorzystywania pozyskanych w ten sposób danych do celów marketingowych. Działanie to polega także na nadmiernej personalizacji reklamy, czyli przypadkach wykorzystywania informacji na temat klienta bez jego świadomości w celu zaprezentowania mu odpowiedniego (z perspektywy twórcy przekazu marketingowego) produktu lub usługi dostosowanych do potencjalnych potrzeb nabywcy.

W jaki sposób prawo stara się przeciwdziałać opisanym zjawiskom? Na gruncie wspomnianej ustawy za zwalczanie nieuczciwych praktyk rynkowych odpowiedzialni są przede wszystkim przedsiębiorcy, których interesy zostały naruszone w wyniku podjęcia działań sprzecznych z prawem lub dobrymi obyczajami. Odbywa się to na drodze postępowania sądowego poprzedzonego obowiązkową próbą polubownego rozwiązania zaistniałego sporu (np. formalne wezwanie). Przepisy wskazują na możliwość wysunięcia następujących żądań w stosunku do podmiotu, który dopuścił się naruszenia:
• zaniechania niedozwolonych działań,
• usunięcia skutków niedozwolonych działań,
• złożenia jednokrotnego lub wielokrotnego oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie (np. przeproszenia, publicznego poinformowania o dopuszczeniu się niedozwolonych praktyk),
• naprawienia wyrządzonej szkody (tj. wypłaty odszkodowania – zarówno za faktycznie poniesione straty, jak i w zakresie utraconych korzyści),
• wydania bezpodstawnie uzyskanych korzyści,
• zasądzenia odpowiedniej sumy pieniężnej na określony cel społeczny związany ze wspieraniem kultury polskiej lub ochroną dziedzictwa narodowego – jeżeli czyn nieuczciwej konkurencji był zawiniony.

Istotne znaczenie ma przy tym przepis, wedle którego ciężar dowodu prawdziwości wypowiedzi zawartych w reklamie spoczywa na osobie, której zarzuca się czyn nieuczciwej konkurencji związany z wprowadzeniem w błąd. Z wniesieniem roszczenia na drogę sądową nie można zbyt długo zwlekać, ponieważ przedawnia się ono z upływem zaledwie 3 lat.
Poza ścieżką cywilną istnieje także możliwość wystąpienia na drogę administracyjną, czyli zajęcia się sprawą przez organy administracji powołane do ochrony praw przedsiębiorców i konsumentów. Należą do nich na przykład powiatowi rzecznicy praw konsumentów i Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów oraz Wojewódzki Inspektor Inspekcji Handlowej czy Rzecznik Małych i Średnich Przedsiębiorców.

Co istotne, w przypadku niektórych czynów nieuczciwej konkurencji ustawodawca przewidział również odpowiedzialność karną. Oznacza to, że dowolna osoba, w tym poszkodowany przedsiębiorca, może w takiej sprawie wystosować zawiadomienie o możliwości popełnienia przestępstwa na policji (ustnie lub pisemnie), jak również do prokuratury. Z działaniami w zakresie nieuczciwej lub zakazanej reklamy wiąże się potencjalna odpowiedzialność w postaci kary aresztu albo grzywny.
Teoretycznie istnieje więc szeroki wachlarz możliwości przeciwdziałania czynom nieuczciwej konkurencji w zakresie reklamy. Wszystkie dostępne drogi zwalczania takich zjawisk wymagają jednak podjęcia określonej inicjatywy, w szczególności przez przedsiębiorców, których interes został zagrożony w wyniku nieuczciwych działań promocyjnych. Wnioskodawcą lub zawiadamiającym wobec właściwych organów administracji stojących na straży prawa mogą być także inne podmioty, w tym branżowe organizacje pozarządowe. Skuteczność ich działań będzie miała szczególne znaczenie w sytuacji, gdy czyn nieuczciwej konkurencji równocześnie zagraża lub narusza interes klientów.

Karol Ważny, prawnik (Stowarzyszenie Rzemieślnik)
e-mail: karolwazny[małpa]gmail.com
tel. 504 159 491