20 lipca 2016 r. zmieniła się sytuacja prawna i od tego dnia nie funkcjonują pojęcia „środka spożywczego specjalnego przeznaczenia żywieniowego” oraz „żywności dietetycznej”. Nie ma już środków spożywczych specjalnego przeznaczenia bezglutenowych, przeznaczonych dla sportow­ców, cukrzyków czy bezsodowych. Co zatem jest?

Środki spożywcze specjalnego przeznaczenia żywieniowego – to grupa żywności przeznaczona do żywienia określonych grup osób, które mają szczególne potrzeby żywieniowe. Ze wzglę­du na skład lub sposób przygotowania wyraźnie różni się od żywności, która jest powszechnie spożywana, i dlatego musi się wyraźnie odróżniać się od tych środków. Jest to żywność służąca do zaspokajania szczególnych potrzeb żywieniowych osób, których procesy trawienia i metabolizmu są zachwiane, lub tych, które ze względu na specjalny stan fizjologiczny mogą odnieść szczególne korzyści z kontrolowanego spożycia określonych substancji zawartych w tej żywności. Żywność ta często określana była jako „dietetyczna”.

Środki specjalnego przeznaczenia żywieniowe – jak było?
Ustawa z 25 sierpnia 2006 r. o bezpie­czeństwie żywności i żywienia wymienia 8 grup środków spożywczych specjalne­go przeznaczenia żywieniowego. Są to:
1. dietetyczne środki spożywcze specjal­nego przeznaczenia medycznego;
2. środki spożywcze zaspokajające zapo­trzebowanie organizmu przy intensywnym wysiłku fizycznym, zwłaszcza sporowców;
3. środki spożywcze dla osób z zaburzenia­mi metabolizmu węglowodanów (cukrzyca);
4. środki spożywcze niskosodowe, w tym sole dietetyczne o niskiej zawartości sodu lub bezsodowe;
5. środki spożywcze bezglutenowe;
6. środki spożywcze stosowane w dietach o ograniczonej zawartości energii w celu redukcji masy ciała;
7. preparaty do początkowego żywienia niemowląt, w tym mleko początkowe oraz preparaty do dalszego żywienia niemowląt, w tym mleko następne;
8. środki spożywcze uzupełniające, obej­mujące produkty zbożowe przetworzone i inne środki spożywcze dla niemowląt i małych dzieci w wieku od 1 roku do 3 lat.

 

Definicja i dotychczasowe wymagania
Żywność specjalnego przeznaczenia żywieniowego została zdefiniowana w art. 3 ust. 3 pkt 43 Ustawy z 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i ży­wienia. Według poprzedniej definicji śro­dek spożywczy specjalnego przeznaczenia żywieniowego to ten, który ze względu na szczególny skład lub sposób przygo­towania wyraźnie różni się od środków spożywczych powszechnie spożywanych i zgodnie z informacją zamieszczoną na opakowaniu jest wprowadzany do ob­rotu z przeznaczeniem do zaspokajania szczególnych potrzeb żywieniowych:
• osób, których procesy trawienia i me­tabolizmu są zachwiane, lub osób, któ­re ze względu na specjalny stan fizjolo­giczny mogą odnieść szczególne korzyści z kontrolowanego spożycia określonych substancji zawartych w żywności – taki środek spożywczy może być określany jako „dietetyczny”,
• zdrowych niemowląt i małych dzieci w wieku od 1 roku do 3 lat.


Wymagania dotyczące składu oraz ozna­kowania środków spożywczych spe­cjalnego przeznaczenia żywieniowego zawarte są w przepisach krajowych i unijnych:
• rozdz. 6 Ustawy o bezpieczeństwie żyw­ności i żywienia oraz Rozporządzeniu Mini­stra Zdrowia z 16 września 2010 r. w spra­wie środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego;
• Rozporządzeniu Komisji (WE) nr 953/2009 z 13 października 2009 r. w sprawie substancji, które mogą być dodawa­ne w szczególnych celach odżywczych do środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego.


Środki specjalnego przeznaczenia żywieniowego – jak jest?
Przedstawiona sytuacja prawna straciła na aktualności 20 lipca 2016 r. Po tym ter­minie obowiązują przepisy Rozporządze­nia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 609/2013 z  12 czerwca 2013 r. w spra­wie żywności przeznaczonej dla niemowląt i małych dzieci oraz żywności specjalne­go przeznaczenia medycznego i środków spożywczych zastępujących całodzienną dietę, do kontroli masy ciała. Nowe prze­pisy uchylają dyrektywę Rady 92/52/WE, dyrektywy Komisji 96/8/WE, 1999/21/WE, 2006/125/WE i 2006/141/WE, dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/39/WE oraz rozporządzenia Komisji (WE) nr 41/2009 i (WE) nr 953/2009, a tym samym rozporządzenie ministra zdrowia w sprawie środków spożywczych specjal­nego przeznaczenia żywieniowego.

Nowe rodzaje środków żywieniowych specjalnego przeznaczenia
Nowe rozporządzenie (UE) nr 609/2013, które stosujemy od 20 lipca 2016 r., wy­różnia już tylko 4 kategorie:
• preparaty do początkowego żywienia niemowląt i preparaty do dalszego ży­wienia niemowląt,
• produkty zbożowe przetworzone i inną żywność dla dzieci,
• żywność specjalnego przeznaczenia me­dycznego oraz
• środki spożywcze zastępujące całodzien­ną dietę, do kontroli masy ciała.


Nowe wymagania
Rozporządzenie nr 609/2013 określa wy­magania co do składu i zakresu poda­wania informacji. Skład musi umożliwić właściwe zaspokojenie wymogów/po­trzeb żywieniowych dotyczących osób, dla których jest przeznaczona, i być od­powiedni dla tych osób. Rozporządzenie podaje rodzaje substancji, które mogą być dodawane do żywności specjalnego przeznaczenia. Są to: witaminy, minerały, aminokwasy, karnityna i tauryna, nukle­otydy, cholina i inozytol.

Załącznik do rozporządzenia wskazuje konkretne formy chemiczne witamin, składników mineralnych, które mogą wchodzić w skład poszczególnych grup żywności specjalnego przeznaczenia. Szczegółowe wymagania odnośnie do ich składu i oznakowania będą wskazane w odpowiednich rozporządzeniach de­legowanych. Na chwilę obecną ustalone są wymagania dla:
• składu preparatów do początkowego ży­wienia niemowląt i preparatów do dal­szego żywienia niemowląt oraz informa­cji na ich temat, a także w odniesieniu do informacji dotyczących żywienia nie­mowląt i małych dzieci,
• składu żywności specjalnego przeznaczenia medycznego oraz informacji na jej temat.


Zasady znakowania
W zakresie oznakowania, w tym oznako­wania wartością odżywczą, w zasadzie obowiązują wymagania rozporządze­nia 1169/2011 w sprawie przekazywa­nia konsumentom informacji na temat żywności, ale należy też mieć na uwa­dze wymagania opisane w szczegółowych aktach prawnych. Dodatkowe wytyczne co do oznakowania zawarte są w roz­porządzeniach dotyczących preparatów do początkowego żywienia niemowląt i preparatów do dalszego żywienia nie­mowląt oraz żywności specjalnego prze­znaczenia medycznego. Nie ma jeszcze opracowanych wytycznych dla środków spożywczych zastępujących całodzienną dietę, do kontroli masy ciała.

Jak na każdym środku spożywczym, również na tym specjalnego przeznaczenia, wyma­ga się umieszczenia informacji, takich jak:
• nazwa produktu (musi być ona zgodna z wymienionymi kategoriami),
• wykaz składników,
• składniki alergenne,
• ilość określonych składników lub kate­gorii składników,
• ilość netto,
• data minimalnej trwałości lub termin przydatności do spożycia,
• wszelkie specjalne warunki przechowy­wania lub warunki użycia,
• dane wprowadzającego do obrotu,
• kraj lub miejsce pochodzenia, jeśli to za­sadne,
• instrukcja użycia,
• informacja o wartości odżywczej.


Należy pamiętać, że zamiar wprowadze­nia na rynek żywności specjalnego prze­znaczenia żywieniowego oraz żywności specjalnego przeznaczenia medycznego należy zgłaszać do Głównego Inspektora Sanitarnego na specjalnym formularzu, wypełniając dane o składzie i załącza­jąc etykietę.

Po zmianie przepisów prawnych, czyli od 20 lipca 2016 r., nie ma już środków spożywczych specjalnego przeznacze­nia bezglutenowych, przeznaczonych dla sportowców, cukrzyków czy bezso­dowych.

Jeśli nie środek spożywczy specjalnego przeznaczenia żywieniowego, to co?
W myśl nowych przepisów niektóre pro­dukty straciły status „środków spożyw­czych specjalnego przeznaczenia ży­wieniowego”. Obecnie są produktem ogólnego spożycia i jako taki muszą być oznakowane. Nie zmienił się jednak ich skład czy właściwości. Jak zatem wyróż­nić je na tle „konkurencji”? W tej sytuacji możliwe będzie zastosowanie oświadczeń żywieniowych zgodnych z rozporządze­niem 1924/2006 w sprawie oświadczeń żywieniowych i zdrowotnych dotyczących żywności oraz pod warunkiem spełnienia określonych wymagań. Przykładowe pro­dukty (ciasteczka dla cukrzyków, chleb
o obniżonej zawartości sodu, chleb bez­glutenowy) wraz z dozwolonymi oświad­czeniami i sformułowaniami na opakowa­niu przedstawiamy na s. 116.

Pełny wykaz oświadczeń wraz z warunka­mi stosowania znajduje się w załączniku 1 do Rozporządzenia (WE) nr 1924/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z 20 grud­nia 2006 r. w sprawie oświadczeń żywienio­wych i zdrowotnych dotyczących żywności wraz ze zmianami.

Wprowadzanie do obrotu produktów bez­glutenowych lub o zmniejszonej zawarto­ści glutenu, bezsodowych czy o obniżonej zawartości sodu, które nie są żywnością specjalnego przeznaczenia żywieniowego, a produktami ogólnego spożycia, nie bę­dzie wymagało powiadomienia Głównego Inspektora Sanitarnego.

Jak wyróżnić produkty spożywcze, które straciły status żywności specjalnego przeznaczenia żywieniowego

Wioletta Bogusz-Kaliś, specjalista ds. bezpieczeństwa żywności i znakowania

materiał pochodzi z numeru drukowanego Mistrza Branży wrzesień-październik 2017