„Stewia – naturalne słodzenie”, „Stewia to naturalny słodzik otrzymany z rośliny Stewia rebaudiana”, „Słodzony stewią” „Bez sztucznych słodzików”, „Słodzony naturalnie” – takie i podobne hasła pojawiają się na etykietach produktów, w których zastosowano nową substancję słodzącą, oraz w publikacjach odnoszących się do stewii.

Co jest prawdą, a co hasłami wymyślonymi przez działy marketingu? I jak prawidłowo znakować produkty spożywcze, w skład których wchodzą glikozydy stewiolowe?

Sama roślina Stewia rebaudiana ma swoją historię stosowania w Ameryce Południowej i Środkowej, w Japonii, na Tajwanie, w Tajlandii, Chinach, Izraelu, Korei Południowej, gdzie wodny ekstrakt z liści stewii jest wykorzystywany do słodzenia herbaty i innych napojów.

Jak już pisano we wcześniejszych wydaniach „Mistrza Branży”, roślina ta ma właściwości, które są cenione w medycynie. Liście stewii i ich ekstrakty są w wielu krajach wykorzystywane w leczeniu nadciśnienia, cukrzycy typu 2, otyłości i infekcji oraz jako środek moczopędny, przy niewydolności nerek, przy próchnicy, depresji i przemęczeniu. W Unii Europejskiej liście stewii nie zostały dopuszczone do stosowania w żywności.

Glikozydy stewiolowe, jako nowa substancja słodząca, zostały włączone na listę substancji dodatkowych pod numerem E 960. Warunki stosowania w określonych kategoriach żywności zostały określone w Rozporządzeniu Komisji (UE) Nr 1131/2011 z dnia 11 listopada 2011 r. zmieniającym załącznik II do rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 1333/2008 w odniesieniu do glikozydów stewiolowych.

Należy zwrócić uwagę, że nową substancją słodzącą są glikozydy stewiolowe, a nie sama roślina stewia. Substancje słodzące to glikozydy stewiolu uzyskane z liści Stewia rebaudiana. To 11 glikozydów, a dwa główne to: stewiozyd i rebaudiozyd A, które stanowią 75%. Związki te są 250-300 razy słodsze od sacharozy. Rebaudiozyd A jest słodszy niż stewiozyd, ma przyjemniejszy profil słodyczy, z mniejszym posmakiem lukrecjowym (gorzkim) czy metalicznym.

Warunki stosowania
Poziomy stosowania glikozydów stewiolu zostały podane jako ekwiwalenty stewiolu. Poziom wyrażony jako glikozydy stewiolowe jest sumą wszystkich glikozydów stewiolu wymienionych w specyfikacji dla tej substancji słodzącej.
W Rozporządzeniu Komisji (UE) Nr 231/2012 z dnia 9 marca 2012 r. ustanawiającym specyfikacje dla dodatków do żywności podano przy nazwie wszystkich glikozydów współczynniki konwersji, które należy brać pod uwagę przy przeliczaniu glikozydów stewiolu na ekwiwalent stewiolu. W rozporządzeniu tym zostały ustalone również kryteria czystości glikozydów stewiolowych E 960, czyli jakie wymagania powinien spełniać zakupiony preparat z nową substancją słodzącą.
Aby przeliczyć zawartość glikozydów stewiolowych na zawartość stewiolu, należy daną wartość dla kolejnych glikozydów pomnożyć przez współczynnik konwersji, podany w specyfikacji dla danego glikozydu (średnio 0,4).

Przykład
Dopuszczona maksymalna ilość dodatku glikozydów stewiolowych do wyrobów cukierniczych to 330 mg/kg (tab. 1).

Tabela 1. Przeliczanie zawartości glikozydów stewiolowych na zawartość stewiolu

Wykaz składników i obowiązkowe sformułowanie
Substancje słodzące to jedna z kategorii substancji dodatkowych, więc muszą być zapisane w wykazie składników zgodnie z obowiązującymi w prawie zasadami. Zgodnie z Rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady UE) Nr 1169/2011 z dni 25 października 2011 r. w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności dodatki do żywności muszą być oznaczone nazwą kategorii, po której podana jest ich szczegółowa nazwa lub numer E. Czyli: „substancja słodząca glikozydy stewiolowe” lub „substancja słodząca E 960”.

Na etykietach produktów, w skład których wchodzą substancje słodzące, w tym glikozydy stewiolowe, należy również zamieścić informację „Zawiera substancję słodzącą” lub: „Zawiera cukier i substancję słodzącą”, jeśli został dodany zarówno cukier, jak i substancje słodzące.
Informacje te umieszcza się obok nazwy produktu.

Dobrowolne deklaracje
Obecnie ogromną popularnością cieszą się produkty zwane naturalnymi. W modnym trendzie clean label producenci chętnie podkreślają naturalność swoich produktów oraz to, że nie zostały do nich dodane substancje dodatkowe. Działy marketingu wymyślają hasła zachęcające zwolenników naturalnej żywności do zakupów. Nie wszystko jednak może być zapisane na etykiecie. Informacje zamieszczane dobrowolnie również muszą być zgodne z przepisami prawa.

Należy pamiętać o zapisach Ustawy z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia, że oznakowanie środka spożywczego nie może: wprowadzać konsumenta w błąd, w szczególności m.in. co do charakterystyki środka spożywczego, w tym jego nazwy, rodzaju, właściwości czy metod wytwarzania lub produkcji. Nie można wprowadzać w błąd przez przypisywanie środkowi spożywczemu działania lub właściwości, których nie posiada, a także przez sugerowanie, że środek spożywczy wykazuje szczególne właściwości, jeżeli wszystkie podobne środki spożywcze charakteryzują się takimi właściwościami.

Przez władze belgijskie został opracowany specjalny przewodnik do stosowania przy znakowaniu produktów zawierających glikozydy stewiolowe E 960, który opiera się na wymaganiach przepisów prawnych, w tym zasadzie niewprowadzania w błąd konsumenta. Zgodnie z przewodnikiem belgijskim umieszczanie wizerunku liści stewii jest dopuszczalne, jeżeli w pobliżu wizerunku jest informacja, że produkt zawiera glikozydy stewiolowe.

Warto zatem, dbając o dobry PR firmy, zamieszczać na etykietach produktów jasne i czytelne dla potencjalnych nabywców informacje. Pomocny w tym może okazać się tekst w ramce.

Wioletta Bogusz-Kaliś, specjalista ds. bezpieczeństwa żywności